| YouTube Channel

अष्टवर्गः (aSTavargaH)

 
Apte Hindi Hindi
अष्टवर्गः
पुं*
 अष्टन्-वर्गः -
एक प्रकार का रेखाचित्र जो किसी विशेष समय पर ग्रहों की स्थिति दर्शाता है।
E Bharati Sampat Sanskrit
(पुं) अष्टानाम् औषधिविशेषाणां रविप्रभृतीनां वा वर्गः । १. औषधिविशेषाष्टकम् । "जीवकर्षभकौ मेदे काकोल्यौ ऋद्धिवृद्धिके । अष्टवर्गोऽष्टभिर्द्रव्यैः कथितश्चरकादिभिः” - भावप्रकाशः । २. ज्योतिषोक्तः रेखाविशेषेण शुभाशुभसूचकः चक्रभेदः । ३. वर्णानाम् अष्टौ वर्गाः । अकचटतपयशवर्गः । क्रमेण १५.५.५.५.५.५.४४ वर्णाः ।
Wordnet Sanskrit
Synonyms:
 अष्टवर्गः
noun
अष्टौषधीनां समूहः।
"जीवकम् ऋषभकं मेदा महामेदा काकोली क्षीरकोकोली ऋद्धिः तथा च वृद्धिः इति अष्टवर्गः।"
शब्दकल्पद्रुमः Sanskrit
अष्टवर्गः,
पुं,
 (अष्टानां औषधविशेषानां रविप्रभृ-तीनां वा वर्गः ।) औषधविशेषाष्टकं । तद्यथा ।ऋषभः १ जीवकः २ मेदः ३ महामेदः ४ ऋद्धिः५ वृद्धिः ६ काकोली ७ क्षीरकाकोली ८ । इतिवैद्यकपरिभाषा । एकीकृतैतदौषधगुणाः । रक्त-पित्तव्रणवायुपित्तनाशित्वं । इति राजवल्लभः ॥
(“जीवकर्षभकौ मेदे काकोल्यौ ऋद्धिवृद्धिके ।अष्टवर्गोऽष्टभिर्द्रव्यैः कथितश्चरकादिभिः ॥
अष्टवर्गो हिमः स्वादुर्वृंहणो शुक्रलो गुरुः ।भग्नसन्धानकृत् कामबलासबलवर्द्धनः ॥
वातपित्तास्रतृट्दाहज्वरमेहक्षयप्रणुत्” ।इति भावप्रकाशः ॥
)ज्योतिषशास्त्रोक्तगोचरविशेषः । तद्यथा । आदौरव्यादिसप्तग्रहाणां राहोश्च अष्टमासकोष्ठं कृत्वाप्रत्येकमासकोष्ठे जन्मकालीनग्रहाधिष्ठितराश्य-वधिस्वाद्दिनकृच्छुभद इत्यादि दीपिकोक्तवच-नाङ्कसंख्यकगृहे रेखां विन्यसेत् तत्र रवेर्द्वादश-कोष्ठे ४८ चन्द्रस्य ४९ कुजस्य ३९ बुधस्य ५५गुरोः ५६ भृगोः ५२ शनेः ३९ राहोः ३९एतत्संख्यका रेखा देयाः । ततः प्रत्येकगृहस्थरेखाःद्विगुणीकृत्य अष्टाधिकाश्चेत् अष्टभिः शोध-येत् । शेषा रेखाः शुभाः ख्याताः । अष्टोना-श्चेत्तदा विन्दुभिरष्टानां पूरणं कार्य्यं । तत्र विन्द-वोऽशुभाः ख्याताः । अष्टौ चेत् तदा विन्दुरे-खयोरभावस्तत्र समं परिकीर्त्तितं ॥
तस्यनामगुणाः ।“जीवकर्षभकौ मेदे काकोल्यौ वृद्धिऋद्धिके ।अष्टवर्गोऽष्टभिर्द्रव्यैः कथितश्चरकादिभिः ॥
अष्टवर्गो हिमः स्वादुर्वृंहणः शुक्रलो गुरुः ।भग्नसन्धानकृत् बल्यः शरीरबलवर्द्धनः ॥
वातपित्तास्रतृट्दहज्वरमेहक्षयप्रणुत्” ।इति भावप्रकाशः ॥
* । ज्योतिःशास्त्रोक्तगणनयारेखाविन्दुभ्यां शुभाशुभफलसूचकजन्मकालीनाष्ट-ग्रहसमुदायः । यथा । अथाष्टवर्गः ।“जन्मकालग्रहस्थित्या फलं वक्ष्ये शुभाशुभं” ।स्वाद्दिनकृत् शुभदः क्षितिपक्षसमुद्रनगादिक-पञ्चगतो १ । २ । ४ । ७ । ८ । ९ । १० । ११ ।ऽथ विभावरिभर्त्तुस्त्र्यङ्गदशेषगतो ३ । ६ । १० ।११ । ऽथ कुजाद्रविवत् १ । २ । ४ । ७ । ८ । ९ ।१० । ११ । अथ सोमसुतात्रिशरर्त्तुनवादिषुयातः । ३ । ५ । ६ । ९ । १० । ११ । १२ । देव-गुरोर्विषयर्त्तुनवेशगतो ५ । ६ । ९ । ११ । ऽथसुरारिगुरोः समयाचलभास्करयातः । ६ । ७ ।१२ । तीक्ष्णमरीचिसुतादपि भास्करवत् । १ ।२ । ४ । ७ । ८ । ९ । १० । ११ । अथ लग्नगृहात्त्रिकृताङ्गदशादिषु यातः ३ । ४ । ६ । १० । ११ ।१२ । रविरेखाः । ४८ । भूजङ्गविलासाभिधान-मालादण्डकेनादित्याष्टवर्गः ॥
* ॥
चन्द्रः शुभो-ऽर्कात्रिकालाद्रिदन्ताबलाशशिवस्थ । ३ । ६ । ७ ।८ । १० । ११ । स्ततः स्वात् कुरामर्त्त्वगाशा-शिवस्थः । १ । ३ । ६ । ७ । १० । ११ । क्ष्माजा-द्द्विवह्नीषुषड्गोदिगीशेष्व । २ । ३ । ५ । ६ । ९ ।१० । ११ । थ ज्ञात् कुरामाब्धिबाणागदन्ता-बलाशाशिवस्थः १ । ३ । ४ । ५ । ७ । ८ । १० ।११ । जीवात् कुदृग्वेदशैलेभकाष्ठाशिवस्थो १ ।२ । ४ । ७ । ८ । १० । ११ । ऽथ शुक्रात्रिवेदेषु-शैलग्रहाशाशिवस्थः ३ । ४ । ५ । ७ । ९ । १० । ११ ।तीक्ष्णांशुदेहोद्भवाद्रामबाणर्त्तुशम्भुस्थितो ३ । ५ ।६ । ११ । ऽथोदयाद्धव्यवाहर्त्तुकाष्ठाशिवस्थः । ३ ।६ । १० । ११ । चन्द्ररेखाः । ४९ । कामबाणाभि-धानमालादण्डकेन चन्द्राष्टवर्गः ॥
* ॥
कुत्रोऽर्का-च्छुभो वह्निबाणर्त्तुदिक्शम्भुगो ३ । ५ । ६ । १० ।११ । ऽथेन्दुतो रामकालेशग ३ । ६ । ११ । स्ततःस्वात कुदृग्वेदसप्ताष्टदिक्शम्भुगः स्यात् १ । २ ।४ । ७ । ८ । १० । ११ । निशानाथपुत्त्राद्गुणेष्वङ्ग-रुद्रोपयातः । ३ । ५ । ६ । ११ । ततो जीवतःकालकाष्ठाशिवार्कोपयातो ६ । १० । ११ । १२ ।ऽथ देवारिपूज्यादनेहो गजेशार्कसंस्थः । ६ । ८ ।११ । १२ । ततः सूर्य्यपुत्त्रात् कुवेदागनागग्रहा-शाशिवस्थो १ । ४ । ७ । ८ । ९ । १० । ११ ।ऽथ लग्नात् कुरामाङ्गदिकशम्भुयातः । १ । ३ ।६ । १० । ११ । कुजरेखाः ३९ । सिंहविलासा-भिधानमालादण्डकेन भौमाष्टवर्गः ॥
* ॥
ज्ञः शुभो-ऽर्कतः शरर्त्तुगोशिवार्कगो ५ । ६ । ९ । ११ ।१२ । ऽथ चन्द्रतो द्विवेदकालनागदिङ्महेश्वरेषु ।२ । ४ । ६ । ८ । १० । ११ । भूमिजात् कुदृक्-कृतागनागगोदशेशगः । १ । २ । ४ । ७ । ८ ।९ । १० । ११ । ततः स्वतः कुवह्निपञ्चषण्णवादि-केषु । १ । ३ । ५ । ६ । ९ । १० । ११ । १२ ।वाक्पतेरसाष्टशम्भुसूर्य्यगो ६ । ८ । ११ । १२ ।ऽथ शुक्रतः कुबाहुवह्निवेदपञ्चनागगोशिवेषु । १ ।२ । ३ । ४ । ५ । ८ । ९ । ११ पङ्गुतः कुदृक्कृताग-नागपञ्चकस्थितो ऽथ । १ । २ । ४ । ७ । ८ । ९ ।१० । ११ । १२ । लग्नतः क्षितिद्विवेदकालनाग-दिक्शिवेषु । १ । २ । ४ । ६ । ८ । १० । ११ ।बुधरेखाः । ५५ । अशोकमञ्जरीसंज्ञकमाला-दण्डकेन बुधाष्टवर्गः ॥
* ॥
सुरराजगुरुः शुभदोरवितः कुयमानलवेदनगादिकपञ्चगतो १ । २ ।३ । ४ । ७ । ८ । ९ । १० । ११ । ऽथ विधोर्द्वि-शराचलगोशिवगो २ । ५ । ७ । ९ । ११ । वसु-धातनयात् कुयमाब्धिनगाष्टदशेशगतो १ । २ ।४ । ७ । ८ । १० । ११ । ऽथ बुधात् क्षितियुग्म-कृतेषुरसग्रहदिक्गिरिशोपगत १ । २ । ४ ।५ । ६ । ९ । १० । ११ । स्तदनु स्वत एकयमानल-वारिधिपर्ब्बतनागदशेशगतो १ । २ । ३ । ४ ।७ । ८ । १० । ११ । ऽथ सिताद्यमपञ्चरसग्रहदि-शिवगो २ । ५ । ६ । ९ । १० । ११ । रविनन्द-नतो दहनेषुरसार्कगत ३ । ५ । ६ । १२ । स्त्वथलग्नगृहात् कुयमाब्धिशरर्त्तुनगग्रहदिग्गिरिशोप-गतः १ । २ । ४ । ५ । ६ । ७ । ९ । १० । ११ ।गुरुरेखाः ५६ । कुसुमस्तवकाभिधानमालादण्डकेनवृहस्पतेरष्टवर्गः ॥
* ॥
भृगुः शुभो रवेर्गजेश-सूर्य्यगो । ८ । ११ । १२ । ऽथ चन्द्रतः क्ष्मादिपञ्च-काष्टगोशिवार्कगः । १ । २ । ३ । ४ । ५ । ८ ।९ । ११ । १२ । कुजात् त्रिवेदकालगोशिवार्कगो३ । ४ । ६ । ९ । ११ । १२ । ऽथ बोधनात् त्रि-बाणकालरन्ध्ररुद्रसंस्थितः । ३ । ५ । ६ । ९ । ११ ।गुरोः शराष्टरन्धदिङ्महेशग । ५ । ८ । ९ । १० ।११ । स्ततः स्वतः कुपञ्चकाष्टरन्ध्रदिक्शिवोपगः१ । ५ । ८ । ९ । १० । ११ । शनेर्गुणाब्धिपञ्चना-गगोदशेशगो । ३ । ४ । ५ । ८ । ९ । १० । ११ । ऽथलग्नतः कुपञ्चकाष्टगोशिवस्थितः । १ । २ । ३ ।४ । ५ । ८ । ९ । ११ । शुक्ररेखाः । ५२ । अनङ्ग-शेखराभिधानमालादण्डकेन भार्गवाष्टवर्गः ॥
* ॥
शुभः पङ्गुरर्कात् क्ष्मायमाम्भोधिशैलाष्टदिक्श-म्भुग । १ । २ । ४ । ७ । ८ । १० । ११ । इन्दुतोरामकालेशगतः । ३ । ६ । ११ । क्ष्मासुताद्वह्नि-बाणर्त्तुकाष्ठाशिवार्कोपगो । ३ । ५ । ६ । १० ।११ । १२ । ऽथ ज्ञतः कालदन्तावलादिस्थितो । ६ ।८ । ९ । १० । ११ । १२ । जीवतो बाणकालेश-मार्त्तण्डयात । ५ । ६ । ११ । १२ । स्ततो दैत्य-पूज्यादनेहःशिवार्कोपयातः । ६ । ११ । १२ । स्वतोवीतिहोत्रेषु कालेशयात । ३ । ५ । ६ । ११ ।स्ततो लग्नतः क्ष्मागुणाम्भोधिषड्दिङ्महेशस्थितः ।१ । ३ । ४ । ६ । १० । ११ । शनिरेखाः ३९ ।मत्तमातङ्गलीलाभिधानदण्डकेन शनैश्चराष्टवर्गः ।इति दीपिका ॥
* ॥
राहुः शुभोऽर्काद्भुजवह्नि-वेदर्त्तुरन्ध्रगो । २ । ३ । ४ । ६ । ९ । अथ चन्द्रात्कुरामवेदाङ्गग । १ । ३ । ४ । ६ । स्ततः कुजा-द्वह्निबाणाङ्गरन्ध्रगतो । ३ । ५ । ६ । ९ । ऽथबुधाच्छशिपक्षवह्निबाणरन्ध्रग । १ । २ । ३ । ५ ।९ । स्ततो जीवाद्धव्यवाहवेदाङ्गरन्ध्रग । ३ । ४ ।६ । ९ । स्ततः शुक्रात् पक्षवह्निबाणरन्ध्रगत ।२ । ३ । ५ । ९ । स्ततः सौरात् पक्षबाणर्त्तुग । २ ।५ । ६ । स्ततः स्वतः शशिवेदबाणरिपुरन्ध्रगो ।१ । ४ । ५ । ६ । ९ । ऽथ लग्नाद्वेदरग्ध्र-दिग्रुद्रसूर्य्यगतः । ४ । ९ । १० । ११ । १२ ।राहुरेखाः । ३९ । मृगेन्द्रविलासाभिधानदण्डकेनराहोरष्टवर्गः ॥
* ॥
सूर्य्यादेकद्विचतुःसप्ताष्ट-दशैकादशेषु । १ । २ । ४ । ७ । ८ । १० । ११ ।सोमात्त्रिषड्दशैकादशेष । ३ । ६ । १० । ११ ।भौमात्त्रिपञ्चषडेकादशेषु । ३ । ५ । ६ । ११ ।बुधात् षडष्टनवदशैकादशेषु । ६ । ८ । ९ । १० ।११ । गुरोः पञ्चषडेकादशद्वादशेषु । ५ । ६ ।११ । १२ । शुक्रात् षडेकादशद्वादशेषु ६ । ११ ।१२ । शनेस्त्रिपञ्चाष्टदशैकादशेषु । ३ । ५ । ८ ।१० । ११ । लग्नादेकत्रिचतुःषड्दशकादशेषु । १ ।३ । ४ । ६ । ११ । एवं लग्नरेखाः ३७ ॥
* ॥
“इति निगदितमिष्टं नेष्टमन्यद्विशेषा-दधिकफलविपाकं जन्मंभात्तत्र दद्युः ।उपचयगृहमित्रस्वोच्चगाः पुष्टमिष्टंत्वपचयगृहनीचारातिभे नेष्टसम्पत् ॥
यावती यावती रेखा ग्रहाणामष्टवर्गके ।तावतीं द्विगुणीकृत्य अष्टाभिः परिशोधयेत् ॥
अष्टोपरि भवेद्रेखा अष्टाभ्यन्तरविन्दवः ।अष्टाभिस्तु समो यत्र तत् समं परिकीर्त्तितम् ॥
रेखा ग्रहाच्छुभे देया विन्दवश्चेतरत्र तु ।रेखाविन्दू समानौ चेत् समस्तत्र निगद्यते ॥
रेखाधिक्ये शुभं ज्ञेयं तद्वद्विन्दोरथाशुभम् ।श्रीरानन्दस्तथा श्रेयो भोगो राज्यं भवेत्तथा ॥
मलिनोऽथ विपच्चैव हानिर्मृत्युर्भवेत्तथा ।द्व्यादिरेखा द्व्यादिविन्दोः फलान्येतान्यनुक्रमात् ॥
रेखायां वत्सरो ज्ञेयः सार्द्धसप्तदिनं समे ।अष्टवर्गदशायुः स्यात् दिनं चतुर्षु विन्दुषु” ॥
इत्यायुर्द्दायः । इत्यष्टवर्गः ॥
* ॥
नन्दी ।“अष्टवर्गशुभैः श्रीमान् कर्म्म कुर्य्यान्नभश्चरैः ।गोचरस्थैस्तदप्राप्तौ तदप्राप्तौ च वेधगैः ॥
व्रतारम्भे विवाहे च यात्रायां क्षुरकर्म्मणि ।अविशुद्धाष्टवर्गस्य समस्ता निष्फलाः क्रियाः ॥
“सततं दिशति नराणांराशौ मध्येऽष्टवर्गफलं निखिलं ।भावफलं प्रथमार्द्धेदृष्टिफलान्यर्द्धभुक्तेषु” ॥
इत्यष्टवर्गार्थकथनम् । इति ज्योतिस्तत्त्वम् ॥