आसन (Asana)

This section shows the AI summary for the selected word, generated by referencing all available dictionaries. This feature is available only for logged-in users.

Warning!

This feature is only for logged in users. Please login to have full access to Kosha.

In this section, you'll find information about the dhatus (verbal roots) related to your search. This includes details like dhatu information, forms, and any available commentaries.

Warning!

This feature is only for logged in users. Please login to have full access to Kosha.

शब्दसागरः

English

 आसन n.
  (-नं)
	 1. A stool,  a seat.
	 2. Maintaining a post against an
enemy.
	 3. The withers of an elephant,  the part where the driver
sits.
	 4. Halting,  stopping.
	 5. Sitting in some peculiar posture, 
as is the custom of devotees,  &c. eighty-four kinds are enumerated:
see पद्मासन,  &c.
	 m.
  (-नः) A tree,  (Pentapheca tomentosa.) Also
असन.
	 f.
  (-ना-नी) Stay,  abiding,  sitting. (-नी)
	 1. A shop,  a stall.
2. A small seat,  a stool.
 E.
  आस् to abide,  and युच or ल्युट् aff.
  

Capeller Eng

English

 आ॑सन n.
  sitting,  sitting down
 the way of sitting ((r. ))
sitting quiet,  halting
 seat,  throne,  high position. 

 आसन॑ n.
  sitting,  sitting down
 the way of sitting ((r. ))
sitting quiet,  halting
 seat,  throne,  high position. 

Yates

English

 आसन (नं) 1.
n.
  A stool.

Help us improve! Let us know about any improvements, bugs, or suggestions you have. Thanks.Click here for Feedback Form

Spoken Sanskrit

English

आसन 	-	  Asana 	-	 n.
  	-	  sitting in peculiar posture according to the custom of devotees
वैरागिन् 	-	  vairAgin 	-	 m.
  	-	  particular class of religious devotees or mendicants who have freed themselves from all worldly desires
महापथ 	-	  mahApatha 	-	 m.
  	-	  mountain-precipices from which devotees throw themselves to obtain a speedier entrance into ziva's heaven

आसन 	-	 Asana 	-	 n.
  	-	  sitting down
आसन 	-	 Asana 	-	 n.
  	-	  maintaining a post against an enemy
आसन 	-	 Asana 	-	 n.
  	-	  sitting in peculiar posture according to the custom of devotees
आसन 	-	 Asana 	-	 n.
  	-	  abiding
आसन 	-	 Asana 	-	 n.
  	-	  part where the driver sits
आसन 	-	 Asana 	-	 n.
  	-	  stool
आसन 	-	 Asana 	-	 n.
  	-	  dwelling
आसन 	-	 Asana 	-	 n.
  	-	  place
आसन 	-	 Asana 	-	 n.
  	-	  sitting
आसन 	-	 Asana 	-	 n.
  	-	  stopping
आसन 	-	 Asana 	-	 n.
  	-	  encamping
आसन 	-	 Asana 	-	 n.
  	-	  seat
आसन 	-	 Asana 	-	 n.
  	-	  posture
आसन 	-	 Asana 	-	 n.
  	-	  withers of an elephant
आसन 	-	 Asana 	-	 n.
  	-	  halting
आसन-क्रम 	-	 Asana-krama 	-	 m.
  	-	  arrangement of seats

 
   आसन  Asana n.
   withers of an elephant  
   स्कन्धदेश  skandhadeza m.
   part about the shoulders or withers of an elephant     
            

Wilson

English

 आसन
n.
  (-नं)
1 A stool,  a seat.
2 Maintaining a post against an enemy.
3 The withers of an elephant,  the part where the driver sits.
4 Halting,  stopping.
5 Sitting in some peculiar posture,  as in the custom of devotees,  &c.
eighty-four kinds are enumerated: see पद्मासन,  &c.
m.
  (-नः) A tree, 
(Pentapheca tomentosa.) also असन
f.
  (-ना-नी) Stay,  abiding,  sitting.
(-नी)
1 A shop,  a stall.
2 A small seat,  a stool.
E.
  आस to abide,  and युच् or ल्युट् aff.
  

Apte

English

आसनम् [āsanam],  [आस्-ल्युट्]

Sitting down. 

A seat,  place,  stool
 Bg.*
  11.42
 स वासवेनासनसन्निकृष्टम् Ku.*
  3.2
 आसनं मुच् to leave one's seat,  rise
 R.*
  3.11.

A particular posture or mode of sitting
 cf.
   पद्म˚,  वीर˚,  भद्र˚,  वज्र˚ &c.
  cf.
   अनायासेन येन स्यादजस्रं ब्रह्मचिन्तनम् । आसनं तद् विजानीयाद् योगिनां सुखदायकम् ॥

Sitting down or halting,  stopping,  encamping.

Abiding,  dwelling
 Ms.*
  2.246
 6.59.

Any peculiar mode of sexual enjoyment (84 such āsanas are usually mentioned).

Maintaining a post against an enemy (opp.  यानम्),  one of the six modes of foreign policy
 which are: संधिर्ना विग्रहो यानमासनं द्वैधमाश्रयः Ak.
 प्रतिबद्धशक्त्योः कालप्रतीक्षया तूष्णीमवस्थानमासनम्
 परस्परस्य सामर्थ्यविघातादासनं स्मृतम् Agni P.
 
 Ms.*
  7.16, 162, 166
 Y.*
  1.347
 Pt.*
  3.

The front part of an elephant's body,  withers.

Throwing (fr.  अस् to throw).

N.
  of two trees (असन and जीवक).

Place where the elephant-rider sits,  cf.
   मस्तकद्वितयं दन्तावासनं वंश एव च । षडेते प्रोन्नता यस्य स गजो राजवाहनः ॥ Mātanga L.
 2.1.

Neutrality (as of a nation)
 Kau. A.
 7.1.

A moving piece (draught) in the game of dice
 प्राणग्लहो$यं समर इष्वक्षो वाहनासनः Bhāg.*
  6.12.17. -ना A seat,  stool,  stay.

नी Stay,  abiding,  sitting.

A small seat or stool.

A shop,  stall. Comp.
   -बन्धधीर a.
  resolute to sit down,  firm in one's seat
 निषेदुषीमासनबन्धधीरः R.*
  2.6. -मचूडकम् Semen (मचूडकं विथावीति ख्यातम्)
 आसनमचूडकं शयनीय- प्रच्छदपटापवारितं भवति किं न वेति Māl.
 7. (v. l.  आसनमयूरकम्).

Apte 1890

English

 आसनं [आस्-ल्युट्] 1 Sitting down. 
2 A seat,  place,  stool
 स वासवेनासनसन्निकृष्टं Ku. 3. 2
 आसनं मुच् to leave one's seat,  rise
 R. 3. 11. 
3 A particular posture or mode of sitting
 cf. पद्म°,  वीर°,  भद्र°,  वज्र° &c. 
4 Sitting down or halting,  stopping,  encamping. 
5 Abiding,  dwelling
 Ms. 2. 245,  6. 59. 
6 Any peculiar mode of sexual enjoyment (84 such asanas are usually mentioned). 
7 Maintaining a post against an enemy (opp. यानं),  one of the six modes of foreign policy
 which are: 
संधिर्ना विग्रहो यानमासनं द्वैधमाश्रयः Ak.
 प्रतिबद्धशक्त्योः कालप्रतीक्षया तूष्णीमवस्थानमासनं
 परस्परस्य सामर्थ्यविघातादासनं स्मृतं Agni P.
 Ms. 7. 160,  162,  166
 Y. 1. 346
 Pt. 3. 
8 The front part of an elephant's body,  withers. 
9 Throwing (fr. अस् to throw). 
10 N. of two trees (असन and जीवक). 
ना A seat,  stool,  stay. 
नी 1 Stay,  abiding,  sitting. 
2 A small seat or stool. 
3 A shop,  stall. 
Comp. 
बंधधीर a. resolute to sit down,  firm in one's seat
 निषेदुषीमासनबंधधीरः R. 2. 6. 

Monier Williams Cologne

English

 1. आ॑सन n.
  (but आसन॑,  ŚBr.
  ) sitting,  sitting down,  KātyŚr.
  
 Mn.
  

 sitting in peculiar posture according to the custom of devotees,  (five or,  in other places,  even eighty-four postures are enumerated
 See पद्मासन,  भद्रासन,  वज्रासन,  वीरासन,  स्वस्तिकासन: the manner of sitting forming part of the eightfold observances of ascetics)

 halting,  stopping,  encamping

 abiding,  dwelling,  AV.
   xx,  127,  8
 Mn.
  
 Yājñ.
 
 Hit.
  &c.
  

 seat,  place,  stool,  KātyŚr.
  
 ŚBr.
   xiv
 Kum.
  
 Mn.
   &c.
  

 the withers of an elephant,  the part where the driver sits,  L.
 

 maintaining a post against an enemy

 2. आसन =
  2. असन,  Terminalia Tomentosa.

 आसन a See 2. √ आस्.

Monier Williams 1872

English

 1. आसन,  अम्,  n. sitting,  sitting down
 sitting in
peculiar postures,  according to the custom of devotees, 
(five or,  in other places,  even eighty-four postures are
enumerated
 see पद्मासन,  भद्रासन,  वज्रा-
सन,  वीरासन,  स्वस्तिकासन: the manner of
sitting forming part of the eight-fold observances of
ascetics)
 halting,  stopping,  encamping
 abiding, 
dwelling
 seat,  place,  stool
 the withers of an ele-
phant,  the part where the driver sits
 maintaining a
post against an enemy
 (आ),  f. stay,  abiding
 (ई),  f.
stay,  abiding,  sitting
 a shop,  a stall
 a small seat,  a
stool.

 2. आसन,  अम्,  n. throwing
 (अस्),  m.,  N. of a
tree. See असन।

 आसन आसन,  See under 4. आस् and 2. आस।

Macdonell

English

 आसन ā́s-ana (or á),  n.
  sitting,  down
 🞄sitting posture
 halting,  encamping
 abiding
 🞄seat
 position,  office (of a king)
 -bandha,  m.
  🞄sitting down
 -vat,  a.
  having a seat,  sitting
 🞄-vidhi,  m.
  offer of a seat
 -stha,  a.
  sitting.

Benfey

English

 आसन आस् + अन,  m.
  and n.
 
 1. Sitting, 
Man.  6,  22
 Daśak. in Chr. 180,  22
(
विगृह्य-,  Sitting separately,  not to-
gether).
 2. Sitting in some peculiar
posture for pious purposes,  Vedāntas.
in Chr. 217,  14
 16.
 3. Sitting en-
camped,  Man.  7,  160.
 4. Dwelling, 
Man.  2,  215.
 5. A seat,  Man.  3,  208
Bhag. 6,  11.
 -- Comp.
 
अर्ध-,  n.
  half
a seat,  Śāk. 97,  10. कमल- and
जलज-,  m.
  a name of Brahman. 
धर्म-,  n.
  the seat of a judge,  Man. 
8,  23.
नृप-,  n.
  a throne.
पद्म-, 
 I. n.
  1. a seat consisting of a lotus-
flower. 2. a kind of posture when ab-
sorbed in meditation. 
 II. adj.
  dwell-
ing in a lotus-flower.
भद्र-,  n.
  1.
a throne. 2. a peculiar posture,  in
which abstract meditation is performed
by a devotee.
वीर-,  n.
  1. a field of
battle. 2. a bivouac. 3. a kind of
posture,  Man.  11,  110.
शक्र-,  n.
  a
throne,  Pañc. iii. d. 270.
सह-,  n.
 
sitting on the same seat.
सिंह-,  n.
  a
throne.

Hindi

सीट

Apte Hindi

Hindi

आसनम्
नपुं*
   - आस्+ल्युट्
बैठना

आसनम्
नपुं*
   - आस्+ल्युट्
"आसन,  स्थान,  स्टूल"

आसनम्
नपुं*
   - आस्+ल्युट्
एक विशेष अंगविन्यास या बैठने का ढंग

आसनम्
नपुं*
   - आस्+ल्युट्
बैठ जाना या ठहरना

आसनम्
नपुं*
   - आस्+ल्युट्
रतिक्रिया की विशेष विधि

आसनम्
नपुं*
   - आस्+ल्युट्
"शत्रु के विरुद्ध किसी स्थान पर डटे रहना,  वेदेशनीति के ६ प्रकारों में से एक"

आसनम्
नपुं*
   - आस्+ल्युट्
"हाथी के शरीर का अगला भाग,  घोड़े का कन्धा"

आसनम्
नपुं*
   - आस्+ ल्युट्
"हौदा,  हाथी की ग्रीवा और पीठ का मध्यवर्ती भाग जहाँ हस्त्यारोही बैठता है।"

आसनम्
नपुं*
   - आस्+ ल्युट्
तटस्थता

आसनम्
नपुं*
   - आस्+ ल्युट्
पासे के खेल में प्रयुक्त मोहरा

Shabdartha Kaustubha

Kannada

आसन
पदविभागः - > पुल्लिङ्गः
कन्नडार्थः - > ಹೊನ್ನೆ ಮರ
विस्तारः - > "आसनो वीजकद्रुमे" - विश्व० ।
आसन
पदविभागः - > नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः - > ಪೀಠ /ಕುಳಿತುಕೊಳ್ಳುವ ಮಣೆ
निष्पत्तिः - > आस (उपवेशने) - "ल्युट्" (३-३-११७)
व्युत्पत्तिः - > आस्यतेऽत्र
प्रयोगाः - > "तदनुमतमलञ्चकार पश्चात्प्रशम इव श्रुतमासनं नरेन्द्रः"
उल्लेखाः - > किरा० २-५८
आसन
पदविभागः - > नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः - > ಕುಳಿತುಕೊಳ್ಳುವಿಕೆ
निष्पत्तिः - > आस - भावे "ल्युट्" (३-३-११५)
आसन
पदविभागः - > नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः - > ಆನೆಯ ಹೆಗಲು
निष्पत्तिः - > अधि० "ल्युट्" (३-३-११७)
आसन
पदविभागः - > नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः - > ರಾಜನು ಶತ್ರುವಿನೊಡನೆ ಯುದ್ಧ ಮಾಡಲು ಕಾಲವನ್ನು ನಿರೀಕ್ಷಿಸಿಕೊಂಡು ಕುಳಿತುಕೊಳ್ಳುವುದು /ರಾಜನ ೬ ಗುಣಗಳಲ್ಲೊಂದು
आसन
पदविभागः - > नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः - > ದೇವರ ಪೂಜಾಕಾಲದಲ್ಲಿ ಪೂಜಾಂಗವಾಗಿ ಸಮರ್ಪಿಸುವ ಆಸನ
आसन
पदविभागः - > नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः - > ಎಸೆಯುವುದು
आसन
पदविभागः - > नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः - > ಕಾಮಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಉಕ್ತವಾದ ೮೪ ಆಸನಗಳು
आसन
पदविभागः - > नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः - > ಯೋಗಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಹೇಳಿರುವ ಪದ್ಮಾಸನ

L R Vaidya

English

 Asana {% n. %} 1. Sitting
a seat,  a stool,  प्रयत्नमुक्तासनया गृहागतः R.iii.11,  or स्वहस्तदत्ते मुनिमासने मुनिः Sis.i.14
any peculiar mode of sitting
any peculiar mode of sexual enjoyment
maintaining a post against an enemy (one of the six modes of foreign policy which are- संधिर्ना विग्रहो यानमासनं द्वैधमाश्रयः)
the front part of an elephant’s body.

Bopp

Latin

 आसन n. (r. आस् s. अन)
1) sessio. N. 2. 4.
2) mora,  com-
moratio. HIT. 119. 17.
3) sedes,  sedile. SA. 3. 6. IN. 2. 20.

Anekartha-Dvani-Manjari

Sanskrit

विष्टर
क्ली
विष्टर,  आसन
विष्टरो बर्हिषां मुष्टिर्विष्टरं ज्ञेयमासनम् ।
विष्टरो द्रुविशेषश्च विष्टरः क्रतुरेव च ॥ ७५ ॥
verse 1.1.1.75
page 0005

Indian Epigraphical Glossary

English

 āsana (IE 8-8),  a seat.
Cf. a-cār-āsana-carm-āṅgāra (IE 8-5
 EI 15),  probably, 
camping [of the royal officers in a village]
 āsana-carma is
sometimes taken as one expression meaning ‘a hide seat’.

Lanman

English

 āsana,  n. sitting,  4^12
 seat. [√ās.]

Kridanta Forms

Sanskrit

आस् (आ꣡सँ॒ उपवेशने - अदादिः - सेट्)
ल्युट् =  आसनम्
अनीयर् =  आसनीयः - आसनीया
ण्वुल् =  आसकः - आसिका
तुमुँन् =  आसितुम्
तव्य =  आसितव्यः - आसितव्या
तृच् =  आसिता - आसित्री
क्त्वा =  आसित्वा
ल्यप् =  प्रास्य
क्तवतुँ =  आसितवान् - आसितवती
क्त =  आसितः - आसिता
शानच् =  आसीनः - आसीना

Schmidt Nachtrage zum Sanskrit Worterbuch

German

 आसन n. der Teil des °Elefantenrückens,  auf dem der Reiter sitzt,  S I,  293,  5. — °Sattel,  H 42,  29 [Ko.: पर्याणम्
 pw "der Teil des Pferderückens,  auf dem der Reiter sitzt"]. — ° = क्षेपण (vom Fuße gesagt),  S I,  175,  2.

Sanskrit Tibetan

Tibetan

dku mnye
आसन

rkub
१) आसन २) दण्डि ३) पायु ४) बुलि

khri
१) अयुत २) आसन ३) खट्वा ४) तल्प ५) दश ॥॥॥ सहस्राणि ६) पर्यङ्क ७) पीथ ८) प्रभिद ९) मञ्च १०)

अभिधानचिन्तामणिः

Sanskrit

--source--
 
नियमाः शौचसंतोषौ स्वाध्यायतपसी अपि ।
देवताप्रणिधानं च करणं पुनरासनम् ॥ ८२ ॥
-wordlist-
 
नियम (पुं),  शौच (पुं),  सन्तोष (पुं),  स्वाध्याय (पुं),  तपस् (क्ली),  देवताप्रणिधान (क्ली),  करण (क्ली),  आसन (क्ली)

--source--
 
स्याद्वेत्रासनमासन्दी विष्टरः पीठमासनम् ॥ ६८४ ॥
-wordlist-
 
वेत्रासन (क्ली),  आसन्दी (स्त्री),  विष्टर (पुं),  पीठ (क्ली),  आसन (क्ली)

--source--
 
संधिविग्रहयानान्यासनद्वैधाश्रया अपि ।
षङ्गुणाः शक्तयस्तिस्रः प्रभुत्वोत्साहमन्त्रजाः ॥ ७३५ ॥
-wordlist-
 
सन्धि (पुं),  विग्रह (पुं),  यान (क्ली),  आसन (क्ली),  द्वैध (क्ली),  आश्रय (पुं),  षड्गुण (पुं),  शक्ति (स्त्री),  प्रभुत्वशक्ति (स्त्री),  उत्साहशक्ति (स्त्री),  मन्त्रशक्ति (स्त्री)

--source--
 
अङ्गुलिः कर्णिका दन्तौ विषाणौ स्कन्ध आसनम् ॥ १२२४ ॥
-wordlist-
 
गजाङ्गुलि (स्त्री),  कर्णिका (स्त्री),  गजदन्त (पुं),  विषाण (त्रि),  गजस्कन्ध (पुं),  आसन (क्ली)

अभिधानरत्नमाला

Sanskrit

स्कन्ध
स्कन्ध,  आसन
दानं मदो विषाणौ च दशनौ स्कन्ध आसनम् ।
verse 2.1.1.217
page 0027

विष्टर
विष्टर,  पीठ,  आसन
व्यञ्जनं तालवृन्तं च विष्टरः पीठमासनम् ॥ ३१० ॥
verse 2.1.1.310
page 0037

नाममाला

Sanskrit

विष्टर,  मल्लिका,  पीठ,  आसन्दी,  आसन
विष्टरं मल्लिकापीठमासन्दीमासनं विदुः ।
verse 0.1.1.113
page 0057

आलम्ब्यसुख,  आसन
वातायनं मतालम्बमालम्ब्यसुखमासनम् ॥ १३५ ॥
verse 0.1.1.135
page 0067

पुराणम्

English

आसन / ĀSANA. Posture in Yogābhyāsa. There are different types of āsanas. The chief of them are given below:1) Bhujaṅgāsana.   Lying flat,  face downwards on a sheet with hands placed close to the body on either side. After relaxing all the muscles of the body,  concentrate the mind on health. Keeping the feet close together and pressing the knees against the ground,  raise the soles upwards to the sky. Place both palms,  pressing against the ground,  touching the shoulders on both sides. Then raise the head and bend the neck backwards as far as possible. At this time,  the trunk and legs should be in close contact with the ground. Gradually raise the chest,  supported by the hands on the ground. Bring the head down in the same way as it was raised and restore the body to its former position. This āsana strengthens the backbone.2) Śalabhāsana.   Lie flat on the sheet,  face downwards. Keep the legs close together and raise the feet up with the heels touching each other. Place the hands close to the body on either side and close the fists upwards. Place the fists and shoulders close to the ground and make the whole body stiff after inhaling the breath. Then try to raise the legs. Support the weight of the body with the breast and hands. This is possible by  pressing the fists,  firmly against the ground. Until the āsana is completed,  do not send out the breath. Keep the legs straight and stiff. The lower abdomen and legs may be raised slightly. This makes the āsana complete. On feeling suffocation,  the legs must be brought down slowly.
Besides these,  there are many other āsanas like Dhanurāsana,  Paścimātānāsana,  Halāsana,  Mayūrāsana,  Sarvāṅgāsana,  Matsyāsana,  Śīrṣāsana,  Arddhamatsyendrāsana,  Pādahastāsana,  Trikoṇāsana,  Uḍḍīyāsana,  Nauli,  Viparītakaraṇi,  Yogamudrā,  Śavāsana,  etc. (See under yoga).

अमरकोशः

Sanskrit

Word:  आसनम्
Root:  आसन
Gender:  नपुं
Number:  all
Meaning(s): 
⇒ seat
⇒ place
⇒ stool
⇒ posture
⇒ halting
⇒ abiding
⇒ sitting
⇒ stopping
⇒ dwelling
⇒ encamping
⇒ sitting down
⇒ withers of an elephant
⇒ part where the driver sits
⇒ maintaining a post against an enemy
⇒ sitting in peculiar posture according to the custom of devotees
Shloka(s): 
2|6|138|2 ► गेन्दुकः कन्दुको दीपः प्रदीपः पीठमासनम्॥ (मनुष्यवर्गः)
3|2|21|2 ► परिसर्या परीसारः स्यादास्यात्वासना स्थितिः॥ (सङ्कीर्णवर्गः)
3|3|186|1 ► औशीरश्चामरे दण्डेऽप्यौशीरं शयनासने। (नानार्थवर्गः)
Synonym(s): 
➠ 2|6|138|2 ⇢ पीठम् (पीठ) (नपुं) ⇒ case, seat, place, chair, bench, stool, throne, office, pedestal, district, province, furniture, royal seat, base [Chem.], pastry maker, complement of a segment, religious student's seat, particular posture in sitting
➠ 2|6|138|2 ⇢ आसनम् (आसन) (नपुं) ⇒ seat, place, stool, posture, halting, abiding, sitting, stopping, dwelling, encamping, sitting down, withers of an elephant, part where the driver sits, maintaining a post against an enemy, sitting in peculiar posture according to the custom of devotees
➠ 3|2|21|2 ⇢ आस्या (आस्या) (स्त्री)
➠ 3|2|21|2 ⇢ आसना (आसना) (स्त्री)
➠ 3|2|21|2 ⇢ स्थितिः (स्थिति) (स्त्री) ⇒ form, stay, rank, term, maxim, shape, earth, usage, limit, axiom, world, custom, decree, conduct, sojourn, inertia, staying, station, halting, stopping, standing, duration, position, rectitude, ordinance, procedure, fixedness, constancy, propriety, behaviour, residence, stability, remaining, situation, occurrence, permanence, conviction, immobility, depositing, steadiness, sustenance, institution, not falling, maintenance, laying down, perseverance, settled rule, constellation, intentness on, high position, halting-place, standing still, fixed decision, standing-place, permanent state, standing firmly, duration of life, manner of acting, standing upright, settled practice, virtuous conduct, state of abidance, continued existence, permanent condition, maintenance of life, resistance to motion, continuance in being, sojourn in or on or at, duration of an eclipse, devotion or addiction to, maintenance of discipline, settled boundary or bounds, standing upright or firmly, firm persuasion or opinion, establishment of good order, regard or consideration for, standing of a word by itself, stand or place or fixed abode, that which continually exists, continued existence in any place, staying in a particular condition, any situation or state or position or abode, continuance or steadfastness in the path of duty, staying or remaining or being in any state or condition
➠ 3|3|186|1 ⇢ औशीरम् (औशीर) (नपुं) ⇒ bed, seat, chair, stool, chowri, unguent made of uzIra
Related word(s): 
अवयव_अवयवीसंबन्धः ➡ गृहम्
परा_अपरासंबन्धः ➡ व्रतीनामासनम्
अन्यसंबन्धाः ➡ मनुष्यः
उपाधि ➡ गार्हिकोपकरणम्
    

शब्दकल्पद्रुमः

Sanskrit

 आसनं,  क्ली,
   (आस्यते उपविश्यतेऽस्मिन् । आस् +अधिकरणे + ल्युट् ।) पीठ । पिँडि चौकि इत्यादिभाषा । हस्तिस्कन्धदेशः । यत्र महामात्रो निव-सति । विजिगीषोर्दुर्गादीनवर्द्धयतः स्थितिः । इत्य-मरः ॥
 यात्रानिवर्त्तनं । इति मेदिनी ॥
 अष्टाङ्ग-योगस्य तृतीययोगाङ्गं । तत्तु पञ्चप्रकारकरचर-णादिसंस्थानविशेषः । यथा,  --“पद्मासनं स्वस्तिकाख्यं भद्रं वज्रासनं तथा ।वीरासनमिति प्रोक्तं क्रमादासनपञ्चकम्” ॥
तेषां क्रमः ।“ऊर्व्वोरुपरि विन्यस्य सम्यक् पादतले उभे ।अङ्गुष्ठौ च निबध्नीयात् हस्ताभ्यां व्युत्क्रमात्तथा ॥
पद्मासनमिति प्रोक्तं योगिनां हृदयङ्गमम् ॥
 १ ॥
जानूर्व्वोरन्तरे सम्यक् कृत्वा पादतले उभे ।ऋजुकायो विशेन्मन्त्री स्वस्तिकं तत् प्रचक्ष्यते ॥
 २ ॥
सीमन्याः पार्श्वयोर्न्यस्येद्गुल्फयुग्मं सुनिश्चलम् ।वृषणाधःपादपार्ष्णिं पाणिभ्यां परिबन्धयेत् ॥
भद्रासनं समुद्दिष्टं योगिभिः सारकल्पितम् ॥
 ३ ॥
ऊर्व्वोः पादौ क्रमान्न्यस्येत् कृत्वा प्रत्यङ्मुखाङ्गुली ।करौ निदध्यादाख्यातं वज्रासनमनुत्तमम् ॥
 ४ ॥
एकपादमधः कृत्वा विन्यस्योरौ तथेतरम् ।ऋजुकायो विशेन्मन्त्री वीरासनमितीरितम् ॥
 ५ ॥
इति तन्त्रसारः ॥
 अन्यच्च ।“आसनानि कुलेशानि यावन्तो जीवजन्तवः ।चतुरशीतिलक्षाणि चैकैकं समुदाहृतम् ॥
आसनेभ्यः समस्तेभ्यः साम्प्रतं द्वयमुच्यते ।एकं सिद्धासनं नाम द्वितीयं कमलासनम्” ॥
इति निरुक्ततन्त्रम् ॥
शृङ्गारासनानि बन्धशब्दे द्रष्टव्यानि ॥
उपवेशनाधारः । पीठादि । यथा ।श्रीभगवानुवाच ।“उपचारान् प्रवक्ष्यामि शृण षोडश भैरव ।यैः सम्यक् तुष्यते देवी देवोऽप्यन्यो हि भक्तितः ॥
आसनं प्रथमं दद्यात् पौष्पं दारुजमेव वा ।वास्त्रं वा चार्म्मणं कौशं मण्डलस्योत्तरे सृजेत् ॥
पौष्पासनं यद्विहितं यस्य तद्यदि गर्भकम् ॥
निवेदयेत्तदा पद्मे विपुलं द्वारि चोत्सृजेत् ।पौष्पं पुष्पौघरचितं कुशसूत्रादिसंयुतं ॥
अतिप्रीतिकरं देव्या ममाप्यन्यस्य भैरव ।यज्ञदारुसमुद्भूतमासनं मसृणं शुभम् ॥
नोच्छ्रायं नातिविस्तीर्णमासनं विनियोजयेत् ॥
अन्यदारूद्भवञ्चापि दद्यादासनमुत्तमम् ॥
सकण्टकं क्षीरयुक्तं दारुसारविवर्जितम् ।चैत्यश्मशानसंभूतं वर्जयित्वा विभीतकम् ॥
वाल्कलं कोषजं फालं वस्त्रमेतत्त्रयं मतम् ।रोमजं कम्बलञ्चैव तदनेन चतुष्टयम् ॥
अनेन रचितं दद्यादासनं चेष्टभूतये ।सिंहव्याघ्रतरक्षूणां छागस्य महिषस्य च ॥
गजानां तुरगाणाञ्च कृष्णसारस्य चर्म्मणः ।सृमरस्याथ रामस्य मृगाणां नवभेदिनाम् ॥
चर्म्मभिः सर्व्वदेवानामासनं प्रीतिदं स्मृतम् ।वास्तेषु कम्बलं शस्तमासनं देवतुष्टये ॥
राङ्कवं चार्म्मणं श्रेष्ठं दारवं चन्दनोद्भवम् ।यच्चासनं कुशमयं तदासनमनुत्तमम् ॥
सर्व्वेषामपि देवानामृषीणाञ्च यतात्मनाम् ।योगपीठस्य सदृशमासनं स्थानमुच्यते ॥
आसनस्य प्रदानेन सौभाग्यं मुक्तिमाप्नुयात् ।सृमरो रोहितो न्यङ्कुः सम्बरो वभ्रुणो रुरुः ॥
शशैणहरिणाश्चेति मृगा नवविधा मताः ।हरिणश्चापि विज्ञेयः पञ्चभेदोऽत्र भैरव ॥
ऋष्यः खङ्गो रुरुश्चैव पृषतश्च मृगस्तथा ।एते वलिप्रदानेषु चर्म्मदाने च कीर्त्तिताः ॥
सर्व्वेषां तैजसानाञ्च आसनं ज्येष्ठमुच्यते ।आयसं वर्ज्जयित्वा तु कांस्यं सीसकमेव वा ॥
शिलामयं मणिमयं तथा रत्नमयं मतम् ।आसनं देवताभ्यस्तु भुक्त्यै मुक्त्यै समुत्सृजेत् ॥
 * ॥
अत्रैव साधकानाञ्च आसनं शृणु भैरव ।यत्रासीनः पूजकस्तु सर्व्वसिद्धिमवाप्नुयात् ॥
ऐणञ्च चार्म्मणं वास्त्रं तैजसञ्च चतुष्टयम् ।आसनं साधकानाञ्च सततं परिकीर्त्तितम् ॥
पूर्व्वोक्तं यच्च देवेभ्य आसनं परिकीर्त्तितम् ।तत्सर्व्वमासनं शस्तं पूजाकर्म्मणि साधके ॥
न यथेष्टासनो भूयात् पूजाकर्म्मणि साधकः ।काष्ठादिकासनं कुर्य्यात् मितमेव सदा बुधः ॥
 * ॥
चतुर्व्विंशत्यङ्गुलेन दीर्घं काष्ठासनं मतम् ।षोडशाङ्गुलविस्तीर्णमुत्सेधचतुरङ्गुलम् ॥
षडङ्गुलं वा कुर्य्यात्तु नोच्छ्रितं चात्र कारयेत् ।पुर्ब्बोक्तं वर्ज्जयेद्वर्ज्ज्यमासनं पूजनेष्वपि ॥
वास्त्रं द्विहस्तान्नो दीघं सार्द्धहस्तान्न विस्तृतम् ।न त्र्यङ्गुलात्तथोच्छ्रायं पूजाकर्म्मणि संश्रयेत् ॥
यथेष्टं चार्म्मणं कुर्य्यात् पूर्व्वोक्तं सिद्धिदायकम् ॥
षडङ्गुलाधिकं कुर्य्यान्नोच्छ्रितन्तु कदाचन ।काम्बलं चार्म्मणं चैलं महामायाप्रपूजने ॥
प्रशस्तमासनं प्रोक्तं कामाख्यायास्तथैव च ।त्रिपुरायाश्च सततं विष्णोश्चापि कुशासनम् ॥
बहुदीर्घं बहूच्छ्रायं तथैव बहुविस्तृतम् ।दारुभूमिसमं प्रोक्तमश्मापि सर्व्वकर्म्मणि ॥
पृथक् पृथक् कल्पयेच्च शोभनं तादृशासनम् ।न पत्रमासनं कुर्य्यात् कदाचिदपि पूजने ॥
न प्राण्यङ्गससुद्भूतमस्थिजं द्विरदादृते ।मातङ्गदन्तसञ्जातमासनं कामिके चरेत् ॥
चर्म्मपूर्व्वोदितं ग्राह्यं तथा गन्धमृगस्य च ॥
 * ॥
सलिले यदि कुर्व्वीत देवतानां प्रपूजनम् ॥
तत्राप्यासनमासीनो नोत्थितस्तु समाचरेत् ।तोये शिलामयं कुर्य्यादासनं कौशमेव वा ॥
दारवं तैजसं वापि नान्यदासनमाचरेत् ।आसनारोपसंस्थानं स्थानाभावे तु पूजकः ॥
आसनं कल्पयित्वा तु मनसा पूजयेज्जले ॥
यद्यासनस्य संस्थानं तोयमध्ये न विद्यते ॥
अन्यत्र वा तदा स्थित्वा देवपूजां समाचरेत्इत्येतत् कथितं पुत्त्र पूज्यपूजकसङ्गतम् ॥
आसनं पाद्यमधुना शृणु वेतालभैरव” ॥
इति कालिकापुराणे ६७ अध्यायः ॥

 आसनः,  पुं,
   (असु क्षेपने + ल्युः + प्रज्ञाद्यण् ।) जीव-कवृक्षः । इति मेदिनी ॥
 (जीववृक्षशब्देऽस्यविशेषो ज्ञेयः ।)

वाचस्पत्यम्

Sanskrit

 आसन न०
  आस--ल्युट् । १ स्थितौ “एकत्रासनभोजनैः”स्मृतिः । २ स्वस्थानस्थितिरूपे राज्ञां षड्गुणान्तवर्त्तिगुण-भेदे च । तद्विवृतिराग्नेये । “परस्परस्य सामर्थ्य-विघातादासनं स्मृतम् । अरेश्च विजिगीषोश्च यानवत्पञ्चधा स्मृतम्” । यानस्य पश्चविधत्वञ्च । “विगृह्यसन्धाय तथा संभूयाथ प्रसङ्गतः । उपेक्षया च निपुणैर्यानंपञ्चविधं स्मृतमिति” तत्रैवोक्तम् । “परस्य स्वस्य सैन्यानांसाम्यं ज्ञात्वा विवक्षणः । आसनं स्वामिने ब्रूयात्मन्त्री स्वामिहिते रतः इत्युक्ते ३ विजिगोषोर्यात्रानि-वर्त्तकव्यापारे च । आस्यतेऽत्र आधारे ल्युट् । ४ उपवेशना-धारे कम्बलाद्यासने । “आसनं वसनं शय्या दारामत्रंअमण्डलुः । आत्मनस्तु शुचि प्रोक्तं न परेषां कदाचन”आ० त० पु०
  । “प्रयत्नमुक्तासनया गृहागतः” रघुः ।“स्वहस्तदत्ते मनिमासने मुनिः” माघः “कॢप्तासनं कौतुकवे-दिमध्यम्” कुमा० “शुचौ दे शे प्रतिष्ठाप्य स्थिरमासनमात्मनः”गीता “स्थापयेदासने तस्मिन् खिन्नः कार्येक्षणे नृणाम्”मनुः । “स वासवेनासनसन्निकृष्टम्” “प्राञ्जलिर्जलजासनम्”कुमा० । ५ देवतापूजाङ्गे उपचारभेदे तद्भेदादि कालि०पु०  । “आसनं प्रथमं दद्यात् पौष्पं दारुजमेव वा । वास्त्रंवा चार्म्मणं कौशं मण्डलस्योत्तरे सृजेत् । पौष्पासनं यद्वि-हितं यस्य तद्यदि गर्भकम् । निवेदयेत्तदा पद्मेविपुलं द्वारिचोत्सृजेत् । पौष्पं पुष्पौघरचितं कुशसूत्रादिसंयुतम् ।अतिप्रीतिकरं देव्या ममाप्यन्यस्य भैरव! । यज्ञदारुसमु-द्भूतमासनं मसृणं शुभम् । नोच्छृआयं नातिविस्तीर्णमासनंविनियोजयेत् । अन्यदारूद्भवञ्चापि दद्यादासनमुत्तमम् ।सकण्टकं क्षीरयुक्तं दारु सारविवर्जितम् । चैत्यश्मशानसंभूतं वर्जषित्वा विभीतकम् । वाल्कलं कोषजं फालं वस्त्रमेतत्त्रयं मतम् । रोमजं कम्बलञ्चैव तदनेन चतुष्टयम् ।अनेन रचितं दद्यादासनं चेष्टभूतये । सिंहव्याघ्रतरक्षूणांछागस्य महिषस्य च । गजानां तुरगाणाञ्च कृष्णसारस्थचर्म्मणा । सृमरस्याथ रामस्य मृगाणां नवभेदिनाम् । चर्म्मभिः सर्व्वदेवानामासनं प्रीतिदं स्मृतम् । वास्त्रेषु कम्बलशस्तमासनं देवतुष्टये । राङ्कवं चार्म्मणं श्रेष्ठं दारवं च-न्दनोद्भवम् । यच्चासनं कुशमयं तदासनमनुत्तमम् । सर्वेषामपि देवानामृषीणाञ्च यतात्मनाम् । योगपीठस्य सदृशमासनं स्थानमुच्यते । आसनस्य प्रदानेन सौभाग्यं भुक्तिमाप्नुयात् । सृमरो रोहितो न्यङ्कुः शंवरो बभ्रुणोरुरुः । शशेणहरिणाश्चेति मृगा नवविधा मताः ।हरिणश्चापि विज्ञेयः पञ्चभेदोऽत्र भैरव! । ऋष्यः स्वड्गोरुरुश्चैव पृषतश्च मृगस्तथा । एते वलिप्रदानेषु चर्म्म-दाने च कीर्त्तिताः । सर्व्वेषां तैजसानाञ्च आसनं ज्येष्ठमुच्यते । आयसं वर्ज्जियित्वा तु कांस्यं सीसकमेव व ।शिलामयं मणिमयं तथा रत्नमयं मतम् । आसनं देवता-भ्यस्तु भुक्त्यै मुक्त्यै समुत्सृजेत् । अत्रैव साधकानाञ्चआसनं शृणु भैरव! । यत्रासीतः पूजकस्तु सर्व्वसिद्धिमवाप्नयात् । ऐणञ्च चार्म्मणं वास्त्रं तैजसञ्च चतुष्टयम् ।आसनं साधकानाञ्च सततं परिकीर्त्तितम् । पूर्व्वोक्तंयच्च देवेभ्य आसनं परिकीर्त्तितम् । तत् सर्व्वमासनं शस्तंपूजाकर्म्मणि साधके । न यथेष्टासनो भृयात् पूजाक-र्म्मणि साधकः । काष्ठादिकासनं कुर्य्यात् मितमेवं सदाबुधः । चतुर्व्विंशत्यङ्गुलेन दीर्घं काष्ठासनं मतम् । षोडशाङ्गुल-विस्तीर्णमुत्सेधेचतुरङ्गुलम् । पञ्चाङ्गुलं वा कुर्य्यात्तु नोच्छ्रितंचात्र कारयेत् । पूर्व्वोक्तं वर्ज्जयेद्वर्ज्ज्यमासनं पूजनेष्वपि ।वास्त्रं द्विहस्तान्नो दीर्घं सार्द्धहस्तान्न विस्तृतम् । त्र्यङ्गृ-लात्तु तथोच्छायं पूजाकर्म्मणि संश्रयेत् । यथेष्टं चार्म्मणंकुर्य्यात् पूर्व्वोक्तं सिद्धिदायकम् । षडङ्गुलाधिकं कुर्य्यान्नो-च्छ्रये तु कदाचन । काम्बलं चार्म्मणं चैलं महामायाप्रपू-जने । प्रशस्तमासनंप्रोक्तं कामाख्यायास्तथैव च । त्रिपुरा-याश्च सततं विष्णोश्चापि कुशासनम् । बहूच्छ्रायं न चैव स्यात्तथैव वहुविस्तृतम् । दारु भूमिसनं प्रोक्तमश्मापि सर्व्व-कर्म्मणि । पृथक् पृथक् कल्पयेच्च शोभनं तादृशासनम् ।न पत्रमासनं कुर्य्यात् कदाचिदपि पूजने । न प्राण्यङ्गं-न मुद्भूतमस्थिजं द्विरदादृते । मातङ्गदन्तसञ्जातमासनंकामिके चरेत् । चर्म्म पूर्व्वोदितं ग्राह्यं तथा गन्धमृगस्य च ।सलिले यदि कुर्व्वीत देवतानां प्रपूजनम् । तत्राप्यासनमासीनो नोत्थितस्तु समाचरेत । तोये शिलामयं कुर्य्या-दासनं कौशमेव वा । दारवं तैजसं वापि नान्यदासनमाचरेत् । आसनारोपसंस्थानस्थानाभावे तु पूजकः ।आसनं कल्पयित्वा तु मनसा पूजयेज्जले । यद्यासनस्यसंस्थानं तोयमध्ये न बिद्यते । अन्यत्र वा तदा स्थित्वादेवपूजां समाचरेत् । इत्येतत् कथितं पुत्र! पूज्यपूजकसङ्गतम्” । आस्यतेऽनेन करणे ल्युट् । ५ देहस्थैर्यसाधनेकरचरणादिबन्धभेदरूपे योगाङ्गभेदे “यमनियमासनप्राणा-यामप्रत्याहारध्यानधारणासमाधयोऽष्टावङ्गानि” विभज्य“स्थिरसुखमासनम्” पात० सू० लक्षितं तस्य वृत्तिः यथा“निश्चलं सुखावहं च यदासनं तद्योगाङ्गम् । आस्यतेऽनेने-त्यासनं तच्च द्विविधम् बाह्यं शारीरं च तत्र चैलाजि-नकुशोत्तरं बाह्यं,  शारीरं पद्मस्वस्तिकादि । तत्र पद्मासनंप्रसिद्धम् । सव्यमाकुञ्चितचरणम् दक्षिणजङ्घोर्वन्तरे, दक्षिणं च सव्यजङ्घोर्वन्तरे,  निक्षिपेदिति स्वस्तिकासनम् ।द्वे पादतले वृषणसमीपे संपुटीकृत्य संपुटोपरिपाणिक-च्छपिकां न्यसेदिति भद्रासनम् । योगपट्टेन सोपाश्र-यासनम् । जानुप्रसारितवाह्वोःशयनं पर्य्यङ्कासनं क्रौञ्चो-ष्ट्रगजादिवदुपवेशनं क्रौञ्चाद्यासनं द्रष्टव्यम् । आसन-स्थैर्य्योपायमाह । “प्रयत्नशौथिल्यानन्तसमापत्तिभ्याम्”पात० सू० । “स्वाभाविकः प्रयत्नश्चलत्वादासनविघातकःतस्योपरमेणासनं सिध्यति अनन्ते नागनायके स्थिर-तरफणासहस्रविधृतविश्वमण्डले चित्तस्य समापत्त्या देहा-भिमानाभावेनासनदुःखास्फूर्त्तेरासनं सिध्यति । तत्सिद्धि-लिङ्गमाह । “ततोद्वन्द्वानभिघातः” पात० सृ० । “आसन-जयाच्छीतोष्णादिमिरनभिघातो बाधाभावो भवति” वृत्तिःइदञ्च राजयोगाङ्गं हटयोगाङ्गानि पुनरन्येऽपि वन्धाः-काशी० उक्ताः यथा “महामुद्रां नभोमुद्रामुड्डीयानं जल-न्धरम् । मूलबन्धन्तु योवेत्ति स योगी योगसिद्धिभाक् ।शोधनं नाडिजालस्य घटनञ्चन्द्रसूर्ययोः । रसानां शोषणंसम्यक् महामुद्राभिधीयते । योनिं वामाङ्घिणापीड्य कृत्वावक्षःस्थले हनुम् । हस्ताभ्यां प्रसृतं पादं धारयेद्दक्षिणञ्चि-रम् । प्राणान् कुक्षौ समापूर्य्य चिरं सञ्चारयेच्छ्वनैः ।एषा प्रोक्ता महामुद्रा महारोगविनाशिनी । चन्द्राङ्गे तुसमभ्यस्य सूर्य्याङ्गे पुनरभ्यसेत् । या वहुल्या भवेत्संख्या ततोमुद्रां विसर्जयेत् । न हि पथ्यमपथ्यं वा रसाःसर्व्वेऽपि नीरसाः । अपि घोरं विषं पीतं पीयूषमिवजीर्य्यति । क्षयकुष्ठगुदावर्त्तगुल्माजीर्ण्णषुरोगमाः । तस्यदोषाः क्षयं यान्ति महामुद्राञ्च योऽभ्यसेत् । कपाल-कुहरे जिह्वा प्रतिष्ठा विपरीतगा । भ्रुवोरन्तर्गता दृष्टि-र्मुद्रा भवति खेचरी । न पीद्ध्यते स रोगेण न च लिप्येत क-र्म्मणा । बाध्यते न स कालेन यीमुद्रां वेत्ति खेचरीम् । चि-त्तञ्चरति खे यस्माज्जिह्वा चरति खेगता । तेनैषा खेचरीनाम मुद्रा सिद्धैर्निषेविता । यावद्विन्दुः स्थितोदेहे ताव-न्मृत्युभयं कुतः । यावद्बद्धा नभोमुद्रा तावद्विन्दुर्न गच्छति ।उड्डीनङ्कुरुते यस्मादहोरात्रं महाखगः । उड्डीयानंततः प्रोक्तं तत्र बन्धोऽभिधीयते । जठरे पश्विमं जानु-नाभेरूर्द्धञ्च धारयेत् । उड्डीयानं ह्ययं बन्धोमृत्योरपिभयं जयेत् । बध्नाति हि शिराजालमधोगामि न भोजनम् ।एष जलन्धरो बन्धः कण्ठे दुःखौघनाशनः । जलन्धरे कृतेबन्धे कण्ठसङ्कोचलक्षणे । न पीयूषं पतत्यग्नौन च वायुःप्रधावति । पर्ष्णिभागेन संपीड्य योनिमाकुञ्चयेद्गुदम् ।अपानमूर्द्धमाकृष्य मूलबन्धोऽभिधीयते । अपानप्राणयो-रैक्यं क्षये मूत्रपुरीषयोः । युवा भवति वृद्धोऽपि सततं मूलबन्ध-नात्” ।रुद्रयामलेऽनेकविधान्यासनानि दर्शितानि यथा । “अथा-सनप्रभेदञ्च शृणुष्व सिद्धिकाङ्क्षिणाम् । यत्र तत्रपूजकानां सिद्धिरत्र महीतले । अधोमुखासनं नाथ!सर्वेषां प्राणिनां सुखम् । ऊर्द्ध मार्गेण देवेश! धारयेत्मारुतं सुधीः । सर्व्वासनानां श्रेष्ठं हि ऊर्द्धपादो हि यत्-चरेत् । तदैव महितां सिद्धिं ददाति वायवी कला ।पद्मासनं तथा कुर्य्यात्प्राणवायुषु सिद्धये । शुभासनं सदाध्यायेत् पूरयित्वा पुनःपुनः । उरुमूले वामपादं पुन-स्तद्दिक्षणं पदम् । वामोरौ स्थापयित्वा च पद्मासनमितिस्मृतम् । सव्यापसव्ययोगेन आसनं परिकल्पयेत् । तदैका-सनकाले तु द्वितीयासनमारभेत् । पृष्ठे पादद्बयं सीम्रि-वृद्धाङ्गुष्ठद्वयं सुधीः । कायसङ्कोचमाकृत्य धृत्वा बद्धासनंभवेत् । इति बद्धासनं बद्ध्वा वायुबद्धः पुनःपुनःचिवुके स्थापवेद्यत्राद्धृदि तेजश्च भास्करे । इत्यासनं हिसर्व्वेषां प्राणिनां सिद्धिकारणम् । वायुं वशे तुकुर्य्याद्यः स योगी नात्र संशयः । भावसिद्धिकरं नाथ!सर्वेषां दृष्टिकारणम् । वामपादतले कुर्य्यात् पादं दक्षिण-मेव तत् । सव्यापसव्ययोगेन आसनद्वयमेव च । सर्वत्रैवं-प्रकारञ्च कृत्वा नातीव साधयेत् । शृणुष्वान्यान्यासनानिद्वात्रिंशत्संख्यकानि च । सव्यापसव्ययोगेन द्विगुणं प्रभ-वेदिह । चतुःषष्ट्यासनानीह वदामि वायुशीधनात् । द्वात्रिंशद्ग्रन्थिभेदेन कल्पयेत् वायुवृद्धये । कार्म्मुकासनमा-कृत्य उदरे पूरयेत् मुखम् । तदा वायुर्वशं याति कालेनसूक्ष्मवायुना । बद्धपद्मासनं मन्त्री वेष्टयित्वा प्रधा-रयेत् । करेणं दक्षिणेनैव वामपादाङ्गुलीतटम् । सव्यापसव्यद्विगुणं कार्म्मुकासनमेव च । कार्म्मुकद्वययोगेन शरव-वद्वायुना नयेत् । कुक्कुटासनमावक्ष्ये नाडीनिर्म्मलहेतुतः ।सत्कुलागममार्गेण कुर्य्यात् वायुनिवेशनम् । निजहस्त-द्वयं भूमौ पातयित्वा जितेन्द्रियः । पद्भ्यां बद्ध्वा करौदेव! कर्परद्वयमध्यतः । सव्यापसव्ययुगलं कुक्कुटं ब्रह्मणा-कृतम् । बद्धं कृत्वा अधःशीर्षं यः करोति खगासनम् ।खगासनप्रसादेन श्रमलोपोभवेद्रुतम् । पुनःपुनः श्रमा-देव विषयश्रमलोपकृत् । लोलासनं सदा कुर्य्यात् वायु-लौल्यापघातनात् । स्थिरवायुप्रसादेन स्थिरचेता भवेद्द्रुतम् । पद्मासनं समाकृत्य पादयोः सन्धिगह्वरे ।हस्तद्वयमधोदेशे नियोज्य कुक्कुटाकृति । निजहस्तद्वयंलग्नं निपात्य हस्तनिर्भरम् । तस्मात् शरीरमुत्याप्य स्थिरप-द्मासनेऽनिलम् । स्थित्वैतदासने मन्त्री अधःशीर्षं करोतिचेत् । उत्तमं त्वासनं ज्ञेयं योगिनामतिदुर्ल्लभम् ।एतदागनमात्रेण शरीरं शीतलं भवेत् । पुनःपुनःशोधनेन चेतना कुण्डली भवेत् । सव्यापसव्ययोगेनयः करोति पुनःपुनः । पूरयित्वा मूलपद्मे सूक्ष्मवायुंविकुम्भयेत् । कृत्वा कुम्भकमेवं हि सूक्ष्मवायौ लसद्विधौ ।मूलादिब्रह्मरन्ध्रान्ते स्थापयेत् गगने पदे । एतत् शुभा-सनं कृत्वा सूक्ष्मरन्ध्रेष्वशेषतः । सूचीरन्ध्रे यथा सूत्रंपूरयेत् सूक्ष्मवायुना । एवं क्रमेण षन्मासात् पूरकस्यापिलक्षणम् । महासुखं समाप्नोति योगाष्टाङ्गनिषेवणात् ।अथ वक्ष्येमहादेव! पर्वतासनमुत्तमम् । यत् कुत्वा स्थिर-रूपःस्यात् षट्चक्रादिविलोडनः । योन्यासनं सर्व्व-योगे योगिनामबलम्बनम् । तत्कालं सकलं तावत् खे-चरोयावदेव हि । पादगोष्ठेन चाक्रम्य लिङ्गाग्रं योनियोजयेत् । अन्यं पादमुरौ दत्त्वा तत्र योन्यासनं भुवि ।एतन्मध्ये महादेव! बद्धयोन्यासनं शृणु । यत् कृत्वा विचरेत्योगी पृथिव्यामीश्वरो यथा । कृत्वा योन्यासनं नाथ!लिङ्गगुह्यादिबन्धनम् । मुखनासानेत्रकर्ण्णं कनिष्ठाङ्गुलि-भिस्तथा । ओष्ठाधरं कनिष्ठाभ्यामनामाभ्याञ्च नासिके ।मध्यमाभ्यां नेत्रयुग्मं तर्जनीभ्यामथ श्रुती । एतत् सिद्धा-सनं नाम योगिनामतिदुर्लभम् । कृत्वा वायुस्तम्भनं चमूलमारभ्य स्तम्भयेत् । सव्यापसव्ययोगेन सिद्धो भवतिसाधकः । शनैःशनैः समारुध्य कुम्भयेच्च प्रपूरयेत् । अरु-णोदयकालाच्च वसुदण्डेन भैरव! सव्यापसव्ययोयेन-गृहीत्वा बाह्यगानिलम् । द्वितीयप्रहरे कुर्य्यात् बाह्य-पूजां मनोरमाम् । एतदासनमाकृत्य सिद्धो भवतिसाधकः । अथान्यदासनं वक्ष्ये यत् कृत्वा चामरोभ-वेत् । मत्साधकः शुचिः श्रीमान् कुर्य्याद्भावाभिभावितः । भेकनामासनं योग्यं नाथ! वक्ष्यामि तद्गु-णम् । निधाय पादयुगलं स्कन्धे वाहौ पदोपरि । ध्यायेदिष्टपदं श्रीमान् आसनस्थः सुखाय च । यदिसर्व्वाङ्गमुत्तील्य गगने खेचरासनम् । महाभेकासनं प्रोक्तंसर्व्वसिद्ध्विप्रदायकम् । महाविद्या--महामन्त्रं प्राप्नोतिजपतीह यः । एतत् प्रभेदं वक्ष्यामि यः करोति सचा-भरः । एकं पादमुरौ बद्ध्वा स्कन्धेऽन्यपादरक्षणम् । एतत्प्राणासनं नाम सर्वसिद्धिप्रदायकम् । वायुं मूलेसमारोप्य प्रत्याकुञ्च्य प्रसारयेत् । केवलं पादमेकञ्चस्कन्धे चारोप्य यत्नतः । एकपादेन गगने तिष्ठेत् स दण्ड-वत् प्रभो! । अपानासनमेतद्धि सर्वेषां पूरकाश्रयम् ।कृत्वा सूक्ष्मशीर्षपद्मे समारोप्य च वायुभिः । तदा मिद्धोभवेन्मर्त्यो नात्र कार्य्या विचारणा । प्राणापानासने कृत्वामन्त्री योगेश्वरो भुवि । समानासनमावक्ष्ये सिद्धिमन्त्रादिसा-धनम् । एकं पादमुरौ दत्त्वा गुह्येऽन्यं लिङ्गवक्त्रके । एत-द्वीरासनं नाथ! समानासनसंज्ञकम् । इत्याकृत्य जपे-न्मन्त्रं धृत्वा वायुं चतुर्दले । कुण्डलीं भाययेन्मन्त्री कोटिविद्युल्लताकृतिम् । आत्मचन्द्रामृतरसैराप्लुतां योगिनींसदा । वीरासनं तु वीराणां योगवायुप्रसाधनम् । योजा-नाति महावीरः स योगी भवति ध्रुवम् । अथ वक्ष्येमहाकाल । समानासनसाधनम् । भेदक्रमेण यज्ज्ञात्वावीराणामधिपोभवेत् । समानासनमाकृत्य बद्ध्वाङ्गुष्ठं करेणच । एतेन साधुकारी स्यात् सर्वयोगादिसाधने । आसनंयोहि जानाति वायुना हरणं तथा । कालादीनां निर्ण्णयन्तुस कदाचित् न नश्यति । कालेन लभ्यते सिद्धिः काल-रूपोमहोज्ज्वलः । साधकैर्योगिभिर्ध्येयः सिद्धवीरासना-त्मना । अथ वक्ष्ये नीलकण्ठ । ग्रन्थिभद्रासनं शुभम् ।ज्ञात्वा रुद्रो भवेत् क्षिप्रं सूक्ष्मवायुनिषेवणात् । कृत्वा-पद्मासनं मन्त्री जङ्घायाः कुहरे करौ । कर्परस्थलपर्य्यन्तंविभिद्य स्कन्धधारणम् । भित्त्वा पद्मासनं मन्त्री हस्तार्द्धे-न विपाटयन् । येन शीर्षं भवेन्नम्रं सर्वाङ्गुलिभिराश्रितम् ।ग्रन्थिभेदासनं कुर्य्यात् खेचरादिप्रदर्शनम् । कृत्वा सूक्ष्म-वायुलयं परमात्मनि कारयेत् । अथान्यासनमावक्ष्ये-योगपूर्वकरक्षणात् । कृत्वा पद्मासनं पादाङ्गुष्ठं जङ्घांहि संस्थितम् । हस्तमेकन्तु जङ्घायां कार्म्मुकं कर्परोर्द्धकम् । पद्मासने समाधाय अङ्गुष्ठं परिधारयेत् ।कार्म्मुकासनमेतद्धि सव्यापसव्ययोगतः । पद्मासनं वेष्ट-यित्वा अङ्गुष्ठं च प्रधारयेत् । यः करोति सदा नाथ!कार्म्मुकासनमुत्तमम् । रोगादिनाशं शत्रूणां क्षयं नीत्वासुखी भवेत् । अथ वक्ष्येऽत्र संक्षेपात् सर्वाङ्गासनमुत्त-मम् । यत् कृत्वा निपुणो योगी विद्याभिः पण्डितोभवेत् । अधो निधाय शीर्षञ्च ऊर्द्धपादद्घयञ्चरेत् । पद्मा-सनं तु तत्रैव भूमौ कर्परयुग्मकम् । दण्डे दण्डे तु यःकुर्य्यात् श्वासशान्तिपरः सुधीः! नित्यं सर्वासनं हित्वान कुर्य्याद्वायुधारणम् । मासेन तस्य सिद्धिः स्यात् सर्व्व-रोगविनाशनम्” । अन्यान्यप्यामनानि तत्रोक्तानि विस्त-रान्न दर्शितानि । निर्वाणतन्त्रे जन्तुसंख्यया चतुर-शीतिलक्षसंख्यकान्यासनान्युक्तानि किन्तु तेषां लक्षणवि-शेषास्तत्र नोक्ताः तेषां मध्ये द्वयोरेव प्राधान्थमित्यपितत्रैवोक्तम् । यथा “आसनानि कुलेशानि! यावन्तोजीव-जन्तवः । चतुरशीतिलक्षाणि चैकैकंसमुदाहृतम् । आस-नेभ्यः समस्तेभ्यः साम्प्रतं द्वयमुच्यते । एकं सिद्धासनंनाम द्वितीयं कमलासनम्” । एषां बहुविधानामासनांनांमध्ये “सुखेनैव भवेद्यस्मिन्नासने ब्रह्मचिन्तनम् । आसनंतद्विजानीयादितरत् सुखनाशनम्” इत्यभियुक्तोक्तेःपातञ्जलोक्तस्य स्थिरमुखस्यैवासनस्य ब्रह्मचिन्तने ग्राह्य-तेत्येवसेयम् । तन्त्रसारे योगाङ्गासनानि पञ्च सलक्षणान्यु-क्तानि यथा “पद्मासनं खस्तिकाख्यं भद्रं वज्रासनन्तथा ।वीरासनमिति प्रोक्तं क्रमादासनपञ्चकम् । उर्व्वोसपरिबिन्यस्य सम्यक् पादतले उभे । अङ्गुष्ठौ च निबध्नीयाद्ध-स्ताभ्यां व्युत्क्रमात्ततः । पद्मासनमिदं प्रोक्तं योगिनांहृदयङ्गमम् । जानूर्व्वोरन्तरे सम्यक् कृत्वा पादतले उभे ।ऋजुकायो विशेद्योगी स्वस्तिकन्तत् प्रचक्षते । सीमनिपार्श्वयोर्न्यस्य गुल्फयुग्मं सुनिश्चलम् । वृषणाधः पार्श्व-पादौ पाणिभ्यां परिरक्षयेत् । भद्रासनं समुद्धिष्टंयोगिभिः परिकल्पितम् । उर्वोः पादौ क्रमान्न्यस्येत्ताल्वोःप्रत्यङ्मुखाङ्गुली । करौ निदध्यादाख्यातं वज्रासनमनुत्तमम् ।एकम्पादमधः कृत्वा विन्यस्योरौ तथेतरम् । ऋजुकायोविशे-न्मन्त्री वीरासनमितीरितम्” यत्र महामात्रोवसतितस्मिन् ६ गजस्कन्धदेशे आस्यतेऽनेन आ + अस--कर्म्मणिल्युट् । ७ सम्यग् विक्षेपणसाधने । असनएव अण् । ८ अस-नवृक्षे पु०
  ९ जीवकवृक्षे पु०
  । आसनशब्दस्थाने शसादौतद्धितयाजादौ च परे आसन्नादेशः इति काशिकादयःमसोरमायान्तु तत् दूषयित्वा आस्यशब्दस्थाने एव तदादेशइत्युक्तं यथा “यत्तु आसनशब्दस्य आसन्नादेश इतिकाशिकायामुक्तन्तत् प्रामादिकम् “आस्रोवृकस्य वर्त्तिकाम-भीके” इति मन्त्रे मुखादित्यर्थस्यौचित्यात् “वृकस्य चित्वर्त्तिकामन्तराणादिति” मन्त्रान्तरसंवादाच्च वाख्यातञ्चतथैव वेदभाष्ये इति ।

Capeller

German

 आ॑सन u. आसन॑ n.
  das Sitzen,  Sich setzen
die Art zu sitzen,  der Sitz.

Burnouf

French

 आसन आसन n.
  (आस्) action de s'asseoir
 séance
session
		 halte
 repos
		 retard,  délai.
		 Siége
 lieu où l'on
s'asseoit
 poste
		 garrot de l'éléphant.
		 Terminalia alata
tomentosa,  bot.,  cf.  असन। -- F. आसना et आसनी, 
séjour,  habitation
		 boutique,  échoppe,  étal.

Stchoupak

French

 आसन-
 nt. fait de s'asseoir ou d'être assis 
 mode de s'asseoir 
campement 
 situation,  place.
°परिग्रहं कृ- prendre un siège,  s'asseoir.

No entries for this word is found.

What is this? (Hidden Dictionary)

To avoid the clutter in the app, the unwanted dictionaries can be hidden to have clear view while browsing. This section shows entries from those hidden dictionaries if any.

How to hide/unhide dictionary?

Every dictionary entry will have top right corner menu . From there, you can hide or unhide dictionary. You must login to use this feature. So, KST can remember your preferences of hidden dictionaries.