Back to search | YouTube Channel

द्वार (dvAra)

 
शब्दसागरः
English
द्वार
n.
(-रं)
1. A door, a gate, or rather the door or gateway, a passage,
an entrance.
2. A way, a means, a medium or vehicle.
E.
द्वृ to
cover, affix अच्
Capeller Eng
English
द्वा॑र
n.
(m. ) =
prec.
, also —° occasioned by
द्वारेण
(—°) = द्वारा (cf.
prec.
)
f.
द्वारी door.
Yates
English
द्वार (रं) 1.
n.
A door, a gateway.
Spoken Sanskrit
English
द्वार - dvAra -
n.
- door
उद्घाटयति { उद्- घट् } - udghATayati{ud-ghaT} - verb caus. - open [ book, door ]
द्वार-शृङ्खला - dvAra-zRGkhalA -
f.
- doorbolt
द्वारम् उद्घाटय - dvAramudghATaya -
sent.
- Openthedoor!
तोरण - toraNa -
n.
- festooneddecorationsoverdoorways
कृपया द्वारं पिधाय निर्गच्छतु - kRpayAdvAraMpidhAyanirgacchatu -
sent.
- Pleaseclosethedoorandleave/exit.
द्वारं सम्यक् ताडयतु , अन्यथा सः श्रोष्यति - dvAraMsamyaktADayatu, anyathAsaHnazroSyati -
sent.
- Knockthedoorproperly, otherwisehewillnothear[it]
शुनकः किमर्थम् इत्थं भषति ? देहल्यां कः इति पश्यतु, वस्त - zunakaHkimarthamitthaMbhaSati?dehalyAMkaHitipazyatu, vasta -
sent.
- Whyisthedogbarkinglikethis?Seewhoisatthedoor, dear(m).
राजभवनस्य द्वारम् उभौ रक्षकभटौ रक्षन्तौ आस्ताम् - rAjabhavanasyadvAramubhaurakSakabhaTaurakSantauAstAm -
sent.
- Twodoor-guardswereguardingthefrontdooroftheking'spalace.
दुर् - dur -
f.
- door
द्वारता - dvAratA -
f.
- door
द्वारी - dvArI -
f.
- door
कपाटी - kapATI -
f.
- door
घर्घर - gharghara -
m.
- door
द्वारपक्षक - dvArapakSaka -
m.
- door
निर्गम - nirgama -
m.
- door
निष्कुट - niSkuTa -
m.
- door
प्रतिहार - pratihAra -
m.
- door
प्रवेश - praveza -
m.
- door
कवाट - kavATa -
n.
- door
द्वार - dvAra -
n.
- door
द्वार - dvAra -
n.
- gate
द्वार-शृङ्खला - dvAra-zRGkhalA -
f.
- doorbolt
द्वार - dvAra -
m.
- a way
द्वार - dvAra -
n.
- medium
द्वार - dvAra -
n.
- opening
द्वार - dvAra -
n.
- means
द्वार - dvAra -
n.
- passage
द्वार - dvAra -
n.
- aperture
द्वार - dvAra -
n.
- way
द्वार - dvAra -
n.
- entrance
सूक्ष्मं द्वार - sUkSmaM dvAra -
n.
- aperture
द्वार - dvAra -
n.
- gate
द्वारता - dvAratA -
f.
- gate
वार { वृ } - vAra { vR } -
m.
- gate
कक्ष - kakSa -
m.
- gate
द्वारपक्षक - dvArapakSaka -
m.
- gate
प्रतिहार - pratihAra -
m.
- gate
मुखद्वार - mukhadvAra -
n.
- gate
निःसरण - niHsaraNa -
n.
- gate
द्वारवर्त्मन् - dvAravartman -
n.
- gate
गोपुर - gopura -
n.
- gate
द्वारक - dvAraka -
n.
- gate
निर्व्यूह - nirvyUha -
n.
- gate
निर्यूह - niryUha -
n.
- gate
सम्बाधन - sambAdhana -
n.
- gate
द्वार् - dvAr -
n.
- gate
निःसरण - niHsaraNa -
n.
- gateway
द्वारवर्त्मन् - dvAravartman -
n.
- gateway
द्वारपालक - dvArapAlaka -
m.
- door man [ sentinel at the gate ]
परिघ - parigha -
m.
- any gate
बलज - balaja -
n.
- any gate
Wilson
English
द्वार
n.
(-रं)
1 A door, a gate, or rather the door or gateway, a passage, an entrance.
2 A way, a means, a medium or vehicle.
E.
द्वृ to cover, affix अच्.
Apte
English
द्वार [dvāra] रि [ri] का [kā], (रि) का
N.
of the capital of Kṛiṣṇa on the western point of Gujarath (for a description of Dvārakā, see
Śi.*
3.33-63).
Comp.
-ईशः, -नाथः, -पतिः epithets of Kṛiṣṇa.
द्वारम् [dvāram], [द्वृ-णिच्-अच् Tv.]
A door, gateway, gate.
A passage, entrance, ingress, opening
अथवा कृतवाग्- द्वारे वंशे$स्मिन्
R.*
1.4
11.8.
An aperture of the human body (they are nine)
see खम् and
Ku.*
3.5
Bg.*
8.12
and
Ms.*
6.48 also
द्वारि द्वाराणि शेषाणि Sāṅ.
K.*
35.
Way, medium, means (द्वारेण 'through', 'by means of'
Pt.*
1.). -री A door.
Comp.
-अधिपः a porter, door-keeper. -अररिः the leaf of a door
Rāj. T. -कण्टकः the bolt of a door. -कपाटः, -टम् the leaf or panel of a door. -कोष्टकः the gate-chamber. -गोपः, -नायकः, -पः, -पालः, पालकः a door-keeper, porter, warder. (-पः)
N.
of Viṣṇu. -दर्शिन्
m.
, -नायकः a doorkeeper. -दारुः teak-wood.
पक्षः, पट्टः the panel of a door.
the curtain of a door. -पिण्डी the threshold of a door. -पिधानः the bolt of a door, closure, end
द्वारपिधानमिव धृतेर्मन्ये तस्यास्तिरस्करणम्
M.*
2.11. -फलकम् see द्वारकपाट. -बलिभुज्
m.
a crow.
a sparrow.-बाहुः a door-post, jamb. -यन्त्रम् a lock, bolt. -वंशः the cross-beam of a door. -वृत्तम् black-pepper. -शाखा, -स्तम्भः the leaf of a door. -स्थः a door-keeper.
Apte 1890
English
द्वारं [द्वृ-णिच्-अच् Tv.] 1 A door, gateway, gate.
2 A passage, entrance, ingress, opening
अथवा कृतवाग्द्वारे वंशेऽस्मिन् R. 1. 4
11. 18.
3 An aperture of the human body
(they are nine)
see खं and Ku. 3. 50, Bg. 8. 12, and Ms. 6. 48 also.
4 Way, medium, means (द्वारेण ‘through’ ‘by means of’
Pt. 1.).
री A door.
Comp.
अधिपः a porter, door-keeper.
कंटकः the bolt of a door.
कपाटः,
टं the leaf or panel of a door.
गोपः,
नायकः
पः,
पालः,
पालकः a door keeper, porter, warder. (
पः) N. of Viṣṇu.
दर्शिन् m. a door-keeper.
दारुः teak-wood.
पट्टः {1} the panel of a door. {2} the curtain of a door.
पिंडी the threshold of a door.
पिधानः the bolt of a door.
बलिभुज् m. {1} a crow. {2} a sparrow.
बाहुः a door-post, jamb.
यंत्रं a lock, bolt.
वृत्तं black-pepper.
शाखा the leaf of a door.
स्थः a door-keeper.
Monier Williams Cologne
English
द्वा॑र
n.
door, gate, passage, entrance,
ŚBr.
ĀśvGṛ.
Mn.
MBh.
&c.
opening, aperture (esp. of the human body
cf.
नव-),
Up.
Suśr.
&c.
a way, means, medium (instr. °रेण ifc. by means of, with regard or according to),
MBh.
Kāv.
Pañc.
&c.
(the Māheśvaras hold that there are 6 Dvāras or means of obtaining religious ecstasy,
Sarvad.
)
द्वा॑र
m.
N.
of a Gandharva,
R.
Monier Williams 1872
English
द्वार, अम्, n. a door, gate, gateway, passage,
entrance, opening (cf. वक्त्र-द्वार and सहस्र-
द्°
the body is sometimes called नव-द्वारम्
पुरम्, a city with nine gates or openings)
a
way, means, medium, vehicle, (the Māheśvaras hold
that there are six Dvāras or means of obtaining
a wished-for object)
(एण), ind. by means of,
by
with regard to, according to
(ई), f. a door
[cf. अ-द्°।]
—द्वार-कण्टक, अस्, m. ‘door-
thorn, the bolt of a door
a door, gate.
—द्वा-
र-कपाट, अस् or अम्, m. or n. (?), the leaf or
fold of a door, the panel of a door.
—द्वार-ता,
f. a gate, door, an entrance, way, access.
—द्वार-
दर्शिन्, ई, m. ‘watching the door, a door-keeper.
—द्वार-दातु (?), उस्, m. a species of tree, = वर-
दातु, भूमि-सह.
—द्वार-दारु, उस्, m. (?), ‘hav-
ing wood fit for a door, the tree Tectona Grandis,
teak.
—द्वार-नायक, अस्, m. or द्वार-प, अस्, m.
a door-keeper, porter, warder.
—द्वार-पट्ट, अस्,
m. the panel or surface of a door
the curtain of a
door.
—द्वार-पति, इस्, m. a door-keeper, warder
N. of a kingdom (?).
—द्वार-पाल, अस्, m. a door-
keeper, warder
an epithet of various Yakṣas and
of sacred places connected with them.
—द्वार-पा-
लक, अस्, m. a door-keeper
(इका), f. a metronymic
from Dvāra-pālī.
—द्वार-पिण्डी, f. the threshold of
a door.
—द्वार-पिधान or द्वारापिधान (°र-
अप्°), अस्, m. the bolt of a door.
—द्वार-बलि-भुज्, क्,
m. ‘eating the offering (of food) scattered before the
door, the bird Ardea Nivea
a crow
a sparrow.
—द्वार-बाहु, उस्, m. ‘door-arm, a door-post, jamb.
—द्वार-महिम-वर्णन, अम्, n. ‘description
of the glory of the dvāra, N. of the 127th chapter
of the Krīḍā-khaṇḍa or second part of the Gaṇeśa-
Purāṇa.
—द्वार-यन्त्र, अम्, n. ‘door-implement
or door-restrainer, a lock, bolt.
—द्वार-वत्, आन्,
अती, अत्, having many doors
(अती), f., N. of the
capital of Kṛṣṇa
[cf. द्वारका and द्वार्-वती।]
—द्वारवती-निर्माण, अम्, n. ‘the construction of
Dvāra-vatī, N. of the 116th Adhyāya of the Vārāha-
Purāṇa.
—द्वार-वर्त्मन्, अ, n. a gateway.
—द्वा-
र-वृत्त, अम्, n. black pepper.
—द्वार-शाखा, f.
the leaf of a door, division of a door.
—द्वार-स्तम्-
भ, अस्, m. a door-post.
—द्वार-स्थ, अस्, आ, अम्,
standing at the door
(अस्), m. a door-keeper, porter.
—द्वाराधिप or द्वाराध्यक्ष (°र-अध्°), अस्,
m. ‘superintendent of the door, a door-keeper, porter,
warder, chamberlain.
—द्वाराभिमानिन् (°र-अभ्°),
ई, इनी, इ, assuming the character of the (sacrificial)
doors.
—द्वारा-वती, f. = द्वार-वती, q. v.
Macdonell
English
द्वार dvā́ra,
n.
(m. ¹) id.
aperture (esp. those 🞄of the body)
way to, means of attaining (g., 🞄—°)
—°
a.
effected by: in. (e-ṇa), by (means 🞄of), in consequence of (—°).
Benfey
English
द्वार द्वार, i. e. द्वृ + अ,
n.
1. A
door, a gate, Man. 9, 289.
2. A way,
MBh. 7, 1526.
3. A means, Bhāg. P. 3,
20, 1
instr. द्वारेण, as latter part of
comp. words,
1. By, Pañc. i. d. 52.
2. By means of, Pañc. 166, 17.
--
Comp.
अ-,
n.
any other entrance than
the door, Man. 4, 73
not a door,
MBh. 13, 4749.
गङ्गा-,
n.
the locality
where the Gaṅgā, leaving the moun-
tains, enters the plains.
गल-,
n.
the
mouth.
गिरि-,
n.
a mountain-pass.
पक्ष-,
n.
a side-door. शकृद्द्व्°,
i. e.
शकृत्-,
n.
the anus.
सिंह-,
n.
a gate, especially the chief gate of a
palace. -- Cf. θύρα, θαιρός
Lat. foras,
foris, fores
Goth. daur, A.S. duru, dyr.
Hindi
Hindi
प्रविष्टि (neut)
Apte Hindi
Hindi
द्वार
स्त्री*
- द्वृ + णिच् + विच्
"दरवाजा, फाटक"
द्वार
स्त्री*
- द्वृ + णिच् + विच्
"उपाय, तरकीब, द्वारा ’के उपाय से’ की मार्फत"
द्वारम्
नपुं*
- द्वृ + णिच् + अच्
"दरवाजा, तोरण, प्रवेशद्वार, फाटक"
द्वारम्
नपुं*
- द्वृ + णिच् + अच्
"मार्ग, प्रवेश, घुंसना, मुंह"
द्वारम्
नपुं*
- द्वृ + णिच् + अच्
शरीर के द्वार या छिद्र
द्वारम्
नपुं*
- द्वृ + णिच् + अच्
"मार्ग, माध्यम, साधन या उपाय"
द्वारम्
नपुं*
- द्वृ+णिच्+अच्
दरवाजा
द्वारम्
नपुं*
- द्वृ+णिच्+अच्
प्रवेशद्वार
द्वारम्
नपुं*
- द्वृ+णिच्+अच्
शरीर के नौ द्वार
Shabdartha Kaustubha
Kannada
द्वार
पदविभागः - > नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः - > ಬಾಗಿಲು /ಮನೆಯಿಂದ ಹೊರಕ್ಕೂ ಹೊರಗಿನಿಂದ ಮನೆಗೂ ಹೋಗುವ ಜಾಗ
निष्पत्तिः - > द्वॄ (संवरणे) + णिच् - "अच्" (३-१-१३४)
व्युत्पत्तिः - > द्वारयति
प्रयोगाः - > "आकीर्णमृषिपत्नीनामुटजद्वाररोधिभिः"
उल्लेखाः - > रघु० १-५०
द्वार
पदविभागः - > नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः - > ಉಪಾಯ /ಮಾರ್ಗ /ದಾರಿ
विस्तारः - > "द्वारं तु द्वार्युपाये च"- नानार्थर०
द्वार
पदविभागः - > नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः - > ಹೊರಬಾಗಿಲು
प्रयोगाः - > "वर्गावुभौ देवमहीधराणां द्वारे पुरस्योद्घटितापिधाने"
उल्लेखाः - > कुमा० ७-५३
द्वार
पदविभागः - > नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः - > ಮಹಾದ್ವಾರ
द्वार
पदविभागः - > नपुंसकलिङ्गः
कन्नडार्थः - > ದೇಹದ ನವರಂಧ್ರಗಳು
प्रयोगाः - > "मनो नवद्वारनिषिद्वृत्ति हृदि व्यवस्थाप्य समाधिवश्यम्"
उल्लेखाः - > कुमा० ७-५०
L R Vaidya
English
dvAra {% n. %} 1. A door, a gateway, R.i.50, Bhartr.i.63, Bg.ii.32
2. passage, entrance, अथवा कृतवाग्द्वारे वंशेऽस्मिन् R.i.4
3. an aperture of the human body
(they are nine, See I.9), K.S.iii.50, Bg.viii.12
4. way, medium, means.
भूतसङ्ख्या
Sanskrit
९, अङ्क, अन्तर, अम्बुजासन, उपेन्द्र, ऋद्धि, कपाट, कवाट, कवि, कूप, केशव, क्षत, खग, खचर, खेगामी, खेचर, गम्भीर, गाम्भीर, गो, ग्रह, छिद्र, तामिस्र, तार्क्ष्यध्वज, दिविसद्, दुर्गा, द्वार, नन्द, नभोग, नव, निधान, निधि, पट, पदार्थ, बल, बिल, मिति, यन्त्र, रत्न, रन्ध्र, लब्ध, लब्धि, वट, विल, विवर, शुषिर, सुषिर, हरि
Bopp
Latin
द्वार n. id. (Russ. dverj
goth. daur n. id., Them. daura,
ejecto आ, mutato v in u, praefixo a secundum genera-
lem regulam, v. gr. comp. 82.
lith. durrys fem. pl. fores
valvatae, wartai m. pl. porta cohortalis
hib. dor, doras
«a door, gate, boundary»
gr. ϑύϱα
lat. foris, cujus f
respondet gr. ϑ fortasse etiam πύλη et porta huc per-
tinent, abjecto d, mutato v in p sicut e. c. in zend.
𐬀𐬯𐬞𐬀 as'pa equus = अश्व, gr. ἵππος.
Indian Epigraphical Glossary
English
dvāra (CII 1), a way or means.
(IE 7-1-2), ‘nine’.
(EI 4), the mouth of a river.
(IE 8-3), cf. ‘the lord of the dvāra’ which was the desig-
nation of a commander of forces in Kashmir
possibly, a pass
[leading into the Kashmir valley].
Cf. Tamil vāśal-paṇam, ‘door-tax’
periodical payment
due to the palace. Cf. dvār-ādeya.
Cf. dvāra-koṣṭḥaka.
Lanman
English
dvā́ra, n. door. [dvā́r, q. v., 399.]
Schmidt Nachtrage zum Sanskrit Worterbuch
German
द्वार m. N. pr. eines Gandharva, R. 4, 41, 61.
Sanskrit Tibetan
Tibetan
skar khung
१) गवाक्ष २) जाल ३) द्वार ४) वातायन
rgya sgo
द्वार
sgo
१) अन्तर २) कपाट ३) द्वार ४) पक्ष ५) प्रतीहार ६) प्रमुख ७) मुख
chab sgo
द्वार
अभिधानचिन्तामणिः
Sanskrit
--source--
वलजं प्रतिहारो द्वार्द्वारेऽथ परिघोऽर्गला १००४
-wordlist-
वलज (क्ली), प्रतिहार (पुं), द्वार् (स्त्री), द्वार (क्ली), परिघ (पुं), अर्गला (स्त्री)
अभिधानरत्नमाला
Sanskrit
द्वार्
द्वार्, द्वार, बलज
द्वार्द्वारं बलजं ज्ञेयमर्गला परिघः स्मृतः
verse 2.1.1.300
page 0036
प्रतिहार
प्रतिहार, द्वार
द्वारेऽपि प्रतिहारः प्राकाराग्रेऽपि कपिशीर्षम् ७८८
verse 5.1.1.788
page 0091
अमरकोशः
Sanskrit
Word: द्वारम्
Root: द्वार
Gender: नपुं
Number: all
Meaning(s):
way
gate
door
means
medium
passage
opening
entrance
aperture
Shloka(s):
2|2|16|1 स्त्री द्वार्द्वारं प्रतीहारः स्याद्वितर्दिस्तु वेदिका। (पुरवर्गः)
3|3|237|2 द्वार्यापीडे क्वाथरसे निर्यूहो नागदन्तके॥ (नानार्थवर्गः)
Synonym(s):
2|2|16|1 द्वा (द्वा) (स्त्री)
2|2|16|1 द्वारम् (द्वार) (नपुं) way, gate, door, means, medium, passage, opening, entrance, aperture
2|2|16|1 प्रतीहारः (प्रतीहार) (पुं)
3|3|237|2 निर्यूहः (निर्यूह) (पुं)
Related word(s):
अवयव_अवयवीसंबन्धः गृहम्
जातिः मानवनिर्मितिः
परा_अपरासंबन्धः पार्श्वद्वारम्
शब्दकल्पद्रुमः
Sanskrit
द्वारं,
क्ली,
(द्वरति निर्गच्छति गृहाभ्यन्तरादने-नेति द्वृ + घञ् ।) निर्गमनम् अभ्युपायः ।इति मेदिनी रे, ४८
आद्यस्य पर्य्यायः द्वाः२ प्रतीहारः इत्यमरः १६
वारकम् इति शब्दरत्नावली
“गृहिणां शुभदं द्वारं प्राकारस्य गृहस्य ।न मध्यदेशे कर्त्तव्यं किञ्चिन्न्यूनाधिकं शुभम्
”इति ब्रह्मवैवर्त्ते श्रीकृष्णजन्मखण्डम्
वाचस्पत्यम्
Sanskrit
द्वार
न०
द्वृ--णिच् अच् गृहनिर्गमस्थाने गृहभेदेद्वारभेदास्तत्फलभेदाश्च गृहशब्दे २६३७ पृ० उक्ताः“मनोनवद्वारनिषिद्धवृत्ति” कुमा० “उटजद्वाररोधिभिः”रघुः मुखे “भुजङ्गपिहितद्वारं पातालमधितिष्ठति”रघुः शेषे अङ्गे “सान्तःकरणा बुद्धिः सर्वं विष-यमवगाहते यस्मात् तस्मात् त्रिविधं करणं द्वारिद्वाराणि शेषाणि” सां० का० “द्वारि प्रधानं, शेषाणि कर-णानि बाह्येन्द्रियाणि तैरुपनीतं सर्वं विषयं समनोह-ङ्कारा बुद्धिर्यस्मादवगाहतेऽध्यवस्यति तस्माद् बाह्येन्द्रि-याणि द्वाराणि द्वारवती सान्तःकरणा बुद्धिरिति”त० कौ० “तद् (व्याकरणम्) द्वारमपवर्गस्य वाङ्म-लानां चिकित्सितम्” हरिः
Capeller
German
द्वा॑र
n.
(m. ) dass
adj. —° vermittelt
durch
द्वारेण (—°) = द्वारा.
f.
द्वारी
Thür.
Stchoupak
French
द्वार-
nt. (sg. ou
pl.
) porte, portail
ouverture, orifice
moyen,
occasion, voie
intermédiaire, médiateur
m.
n.
d'un Gandharva
-एण par
la voie de, au moyen de, conformément à (gén. ou ifc.)
-ता-
f.
fait
de servir de moyen, d'offrir une occasion de (ifc.)
-वन्त्- a. =
द्वार्वन्त्-,
f.
(-वती-) capitale de Kṛṣṇa dans l'Ouest du Gujerate
-ई-कृ- employer comme moyen, comme intermédiaire.
°दर्शिन्-
m.
gardien des portes, portier
°प- °पति- id.
°पक्षक- °पट्ट-
m.
panneau de porte.
°पाल-
m.
= {%°darśin-
%}
n.
de divers Yakṣa et des lieux sacrés
relatifs à eux
-इका-
f.
gardienne des portes.
°पिधान- nt. verrou, clôture
fig. fin, cessation.
°मुख- nt. ouverture de la porte.
°रक्षक- °रक्षिन्-
m.
= °दर्शिन्-।
°शोभा-
f.
beau portail, porte bien décorée.
°स्थ- a. °स्थित- a. v. qui se tient à la porte
m.
portier.
द्वराध्यक्ष-
m.
= °दर्शिन्-।