| YouTube Channel

वश (vaza)

 
शब्दसागरः
English
वश
mfn.
 (-शः-शा-शं)
1. Humbled, subdued, tamed, over-powered.
2.
Enthralled, subdued by charms and incantations, fascinated,
charmed, enchanted.
mn. (-शः-शं) Wish, desire.
n.
 (-शं)
1. Autho-
rity, supremacy, mastership.
2. Subjection, submission, the state
of being completely tamed and over-powered.
3. Birth.
m.
 (-शः)
The residence of harlots.
f.
 (-शा)
1. A woman.
2. A wife.
3. A
daughter.
4. A barren cow.
5. A barren woman.
6. A female ele-
phant.
7. A husband's sister.
E.
 वश् to desire,
aff.
 अप् or अच् ।
Capeller Eng
English
1 व॑श
a.
 willing, submissive, dependent
m.
 will, command,
control, authority, power, influence
adj. —° being in the power of or
subject to. वशेन, °शात्, °शतस् by command, by force, by means of,
according to (gen. or —°). — Acc.
w.
 इ, गम् etc. come into the power
of (gen. or —°),
w.
 नी, आनी etc. bring into subjection, overpower,
subdue (also
loc.
w.
 कृ, स्थापय् etc.)
loc.
w.
 भू, स्था etc. be
subdued or subject.
2 व॑श
n.
 liquid grease.
Yates
English
वश (शः-शा-शं) 1.
m.
n.
 Wish, de-
sire.
n.
 Authority
subjection.
m.
 House of harlots.
f.
 Woman,
wife, daughter
cow.
a. Hum-
bled
fascinated.
Spoken Sanskrit
English
वश - vaza -
adj.
 - docile
वश - vaza -
adj.
 - licentious
वश - vaza -
adj.
 - willing
वश - vaza -
adj.
 - free
वश - vaza -
adj.
 - submissive
वश - vaza -
adj.
 - obedient
वश - vaza -
adj.
 - subject to or dependent on
वश - vaza -
m.
 - subjection
वश - vaza -
m.
 - authority
वश - vaza -
m.
 - wish
वश - vaza -
m.
 - son of a vaizya and a karaNI
वश - vaza -
m.
 - controlling power
वश - vaza -
m.
 - Bengal currant [ Carissa carandas - Bot. ]
वश - vaza -
m.
 - desire
वश - vaza -
m.
 - power
वश - vaza -
m.
 - control
वश - vaza -
m.
 - will
वश - vaza -
m.
 - brothel
वश - vaza -
m.
 - origin
वश - vaza -
m.
 - influence
वश - vaza -
m.
 - birth
वश - vaza -
m.
 - dominion
वश - vaza -
n.
 - liquid fat
वश - vaza -
n.
 - grease
वायुरोध- वश - vAyurodha- vaza -
m.
 - choke control [ automotive ]
वश vaza
m.
 son of a vaizya and a karaNI
राजपुत्र rAjaputra
m.
 son of a kSatriya by a karaNI
Wilson
English
वश r. 2nd cl. (वष्टि) To desire, to will, to wish.
वश
mfn.
 (-शः-शा-शं)
1 Humbled, subdued, tamed, overpowered.
2 Enthralled, subdued by charms and incantations, fascinated, charmed,
enchanted.
mn. (-शः-शं) Wish, desire.
n.
 (-शं)
1 Authority, supremacy, mastership.
2 Subjection, submission, the state of being completely tamed and
over-powered.
3 Birth.
m.
 (-शः) The residence of harlots.
f.
 (-शा)
1 A woman.
2 A wife.
3 A daughter.
4 A cow.
5 A barren cow.
6 A female elephant.
7 A husband's sister.
E.
 वश to desire,
aff.
 अप्, fem.
aff.
 टाप्.
Apte
English
वश [vaśa],
a.
 [वश् कर्तरि अच् भावे अप् वा]
Subject to, influenced by, under the influence or control of, usually in comp
शोकवशः, मृत्युवशः
&c.
Obedient, submissive, compliant.
Humbled, tamed.
Charmed, fascinated.
Subdued by charms.
शः, शम् Wish, desire, wil
Ait.
Up.*
 5.2.
Power, influence, control, mastership, authority, subjection, submission
स्ववश 'subject to oneself', independent
परवश 'under the influence of others'
अनयत् प्रभुशक्तिसंपदा वशमेको नृपती- ननन्तरान्
R.*
 8.19
वशं नी, or आनी to reduce to subjection, subdue, win over
वशं गम्-इ-या
&c.
 to become subject to, give way, yield, submit
विषमालोड्य पास्यामि मा कीचकवशं गमम्
Mb.
 * 4.21.48
न शुचो वशं वशिनामुत्तम गन्तुमर्हसि
R.*
 8.9
वशे कृ or वशीकृ to subdue, overcome, win over
to fascinate, bewitch
वशात् (abl. ) is frequently used adverbially in the sense of 'through the force, power or influence of', 'on account of', 'for the purpose of'
दैववशात्, वायुवशात्, कार्यवशात्
&c.
Being tamed.
Birth. -शः The residence of harlots.Comp. -अनुग, -ग, -वर्तिन् (so वशंगत)
a.
 obedient to the will of another, submissive, subject
नमस्यामो देवान्ननु हतविधेस्ते$पि वशगाः
Bh.*
 2.94. (m. ) a servant. -आढ्यकः a porpoise. -इन्द्रिय
a.
 one who has the command of his senses. -उपनयनम् an instrument to bring people under control
न ह्येवंविधं वशोपनयनमस्ति भूतानां यथा दण्डः Kau.
A.
 1.4. -कारक
a.
 leading to subjection. -क्रिया winning over, subjection. -ग
a.
 subject, obedient
नमस्यामो देवान्ननु हतविधेस्ते$पि वशगाः
Bh.*
 2.94
Pt.*
 1.139. (-गा) an obedient wife.
Apte 1890
English
वश a. [वश् कर्तरि अच् भावे अप् वा] 1 Subject to, influenced by, under the influence or control of, usually in comp.
शोकवशः, मृत्युवशः &c.
2 Obedient, submissive, compliant.
3 Humbled, tamed.
4 Charmed, fascinated.
5 Subdued by charms.
शः,
शं 1 Wish, desire, will.
2 Power, influence, control, mastership, authority, subjection, submission
स्ववश ‘subject to oneself’, independent
परवश ‘under the influence of others’
अनयत् प्रभुशक्तिसंपदा वशमेको नृपतीननंतरान् R. 8. 19
वशं नी, or आनी to reduce to subjection, subdue, win over
वशं गम्-इ-या &c. to become subject to, give way, yield, submit
न शुचो वशं वशिनामुत्तम गंतुमर्हसि R. 8. 90
वशे कृ or वशीकृ to subdue, overcome, win over
to fascinate, be-witch. वशात् (abl.) is frequently used adverbially in the sense of ‘through the force, power or influence of’, ‘on account of’, ‘for the purpose of’
दैववशात्, वायुवशात्, कायर्वशात् &c.
3 Being tamed.
4 Birth.
शः The residence of harlots.
Comp.
अनुग,
ग,
वर्तिन् (so वशंगत) a. obedient to the will of another, submissive, subject. (
m.) a servant.
आढ्यकः a porpoise.
क्रिया winning over, subjection.
ग a. subject, obedient
नमस्यामो देवान्ननु हतविधेस्तेऽपि वशगाः Bh. 2. 94
Pt. 1. 139. (
गा) an obedient wife.
Monier Williams Cologne
English
1. व॑श
m.
 will, wish, desire,
RV.
&c.
&c.
 (also
pl.
 व॑शान् अ॑नु or अ॑नु व॑श, ‘according to wish or will, at pleasure’)
authority, power, control, dominion (in
AV.
 personified), ib. (acc. with verbs of going, e.g. with √ इ, अनु-√ इ, √ गम्, आ-√ गम्, √ य, आ-√ पद्, आ-√ स्था
&c.
 , ‘to fall into a person's [gen. ] power, become subject or give way to’
acc.
 with √ नी, आ-√ नी and प्र-√ युज्, or
loc.
 with √ कृ, √ लभ् or
Caus.
 of √ स्था or सं-√ स्था, ‘to reduce to subjection, subdue’
loc.
 with √ भू, √ वृत्, √ स्था and सं-√ स्था, ‘to be in a person's [gen. ] power’
वशेन, °शात्, and °श-तः, with
gen.
 or ifc. , ‘by command of, by force of, on account of, by means of, according to’)
birth, origin,
L.
a brothel,
L.
 (cf. वेश)
Carissa Carandas,
L.
the son of a Vaiśya and a Karaṇī,
L.
N.
 of a Ṛṣi preserved by the Aśvins,
RV.
(with अश्व्य) of the supposed author of
RV.
 viii, 46 (in
ŚBr.
&c.
 also of this hymn itself)
=
 वाल्मीकि,
Gal.
pl.
N.
 of a people,
AitBr.
MBh.
व॑श mf(आ)n. willing, submissive, obedient, subject to or dependent on (gen. ),
Kathās.
BhP.
Pañcat.
docile,
L.
free, licentious,
L.
2. वश
n.
 (cf. वसा) liquid fat, grease,
AV.
AitBr.
Kāṭh.
Monier Williams 1872
English
वश, अस्, आ, अम्, willing, subdued, subject, sub-
missive, obedient, tamed, overpowered, enthralled,
humbled
subdued by charms or incantations
fasci-
nated, charmed, enchanted
(अस्, अम्), m. n. wish,
desire
will, authority, power, influence, control, supre-
macy, mastership
subjection, submission, the state of
being tamed or overpowered, (वशे कृ, to bring into
subjection, overpower
वशे भू, to be subjected
to
be obedient to the will of another)
birth
(अस्), m.
the residence of harlots
N. of a Ṛṣi preserved by
the Aśvins
वश अश्व्य, N. of the author of Ṛg-
veda VIII. 46
(आस्), m. pl., N. of a tribe or race
(आ), f. a woman
a wife
a daughter
a husband's
sister
a cow
a barren cow
a barren woman
a
female elephant
वशात्, ind. through the power or
influence of, by the force of, in virtue of, by means
of, for the sake of (at the end of a comp.).
—व-
शं-वद, अस्, आ, अम्, speaking submissively to the
will (of another), compliant, submissive, acknowledg-
ing subjection.
—वशंवद-त्व, अम्, n. speaking
compliantly.
—वश-कर, अस्, ई, अम्, causing sub-
jection, subjugating.
—वश-क्रिया, f. the act of sub-
duing or overpowering (especially by drugs, gems,
charms, or incantations)
the drugs &c. so used.
—व-
श-ग, अस्, आ, अम्, obedient, subject, vassal
(आ), f. an
obedient wife.
—वशङ्-गत, अस्, आ, अम्, subject to
the will (of another), obedient, reduced to vassalage.
—वश-तस्, ind. in consequence of the power of, on
account of or through the influence of.
—वश-ता, f.
subjection, the being under the control of.
—वश-
नी, ईस्, ईस्, इ, Ved. performing the will or fulfilling the
pleasure (of another).
—वश-वर्तिन्, ई, इनी, इ, acting
obediently to the will (of another), obsequious.
—व-
शाढ्यक (°श-आढ्°?), अस्, m. a porpoise, the
Gangetic porpoise.
—वशानुग (°श-अन्°), अस्, आ,
अम्, obedient or subject to the will (of another),
submissive
(अस्, आ), m. f. a male or female servant.
—वशा-पायिन्, ई, m. a dog, (for वसा-पायिन्, q. v.)
—वशी-करण, अम्, n. the act of making subject,
subjugating, overcoming by charms, &c., enchanting,
charming.
—वशी-कृ, cl. 8. P. -करोति, -कर्तुम्,
to make subject to another's will, bring into subjec-
tion, subjugate.
—वशी-कृत, अस्, आ, अम्, subjected
to the will (of another), brought into subjection, sub-
dued, enthralled, bewitched, fascinated.
—वशी-भू,
cl. 1. P. -भवति, -भवितुम्, to become subject to
another's will.
—वशी-भूत, अस्, आ, अम्, become
subject, subjugated, brought under control.
Macdonell
English
वश 1. váś-a,
m.
 will, wish, desire
power, 🞄control, authority, dominion
N. of a protégé 🞄of the Aśvins
N. of a people (pl. ): —°,
a.
 🞄subject to, under the influence of, overcome 🞄by
in. , ab., -tas, by command of, by force 🞄of, on account of, by means of, in accordance 🞄with (g., gnly. —°)
cs. with vbs. of going, i, 🞄gam, yā (and cps.), fall into the power of, 🞄become subject to, give way to (g., —°)
with 🞄nī or ā-nī, reduce to subjection, subdue
🞄vaśe bhū, vṛt, or sthā, be in the power of 🞄(g., —°)
vaśe, kṛ, sthāpaya, or saṃ-sthāpaya, reduce to subjection, subdue, keep 🞄under control.
वश 2. váś-a,
n.
 liquid fat (V., rare).
Benfey
English
वश वश् + अ,
I.
adj.
1. Willing.
2.
Tamed, overpowered, Pañc. 208, 13.
3. Subdued by charms, fascinated.
II.
m.
 and
n.
 Wish, desire.
III.
n.
1.
Will, authority, power, Rām. 3, 55, 18
Pañc. 38, 3.
2. abl. °शात्, at the end of
a compound word, By means, Pañc.
32, 24
on account of, Vikr. d. 2
Pañc.
33, 6
148, 10
264, 23.
3. Subjection,
Pañc. iii. d. 10
30
वशे कृ, To
overpower, Rām. 3, 55, 7
submission,
Pañc. iv. d. 60
वशे भू, To be sub-
jected, to obey, Rām. 3, 55, 18.
4.
Birth.
IV.
m.
1. The residence of
harlots.
2. A proper name, Chr. 296,
10 = Rigv. i. 112, 10.
V.
f.
 शा।
1. A
wife.
2. A daughter.
3. A husband's
sister.
4. A woman.
5. A cow.
6.
A female elephant, Vikr. d. 110.
7. A
barren cow.
8. A barren woman, Man.
8, 28.
--
Comp.
अ-,
adj.
 ,
f.
 शा, 1. having
no free will, unwilling, against one's
wish, Rām. 2, 59, 4
powerless, Hit. iii.
d. 133
without being able to resist,
Rām. 4, 6, 12
Man. 5, 33. 2. unsubdued,
Hit. i. d. 17, M.M.
3. disobedient,
Hit. ii. d. 173. °शम्, adv. necessarily,
Hit. ii. d. 75.
अङ्कुश-,
adj.
 obey-
ing the goad of an elephant, Pañc.
i. d. 373. आत्मवश, i. e.
आत्मन्-,
I.
m.
 subjection to one's self, Hit. ii. d.
54, M.M.
II.
adj.
 independent, Man. 4,
159. कर्मवश, i. e.
कर्मन्-,
adj.
dependent upon the acts performed in
former existences, MBh. 13, 72. क्रो-
ध-,
I. (m. ), the power of wrath, Man.
2, 214.
II.
adj.
 1. ruled by wrath,
Bhāg. P. 5, 24, 29. 2. the name of
several bad spirits.
दैव-,
n.
 will of
fate, Pañc. 160, 17
174, 25. निद्रा-
(n. ), sleep (literally, power of sleep),
Pañc. 37, 7.
पर-,
adj.
 depending
on another, Hit. i. d. 201, M.M. मन्-
त्र-ओषधि-,
adj.
 to be overcome by
charms and herbs, Böhtl. Ind. Spr. 3197.
मोह- (n. ), unconsciousness (literally,
power of unconsciousness), Chr. 36, 21.
वि-,
adj.
 ,
f.
 शा (deprived of will). 1.
subject, subjected, Rām. 3, 55, 51
Hit.
i. d. 171, M.M. (even against their
will). 2. independent. 3. uncontrolled,
unsubdued. 4. apprehensive of death,
Bhartṛ. 2, 29. 5. desirous of death, having
the soul free from worldly cares, dead,
Ragh. 8, 81.
स्व-,
adj.
 self-controlled,
ruled by one's free will, Hiḍ. 4, 4
inde-
pendent, Vikr. d. 37.
Hindi
Hindi
कॉमेंट से सहमत
Apte Hindi
Hindi
वश
वि* - वश् कर्तरि अच् भावे अप्
"अधीन, प्रभावित, प्रभावगत, नियन्त्रणगत "
वश
वि* - -
"आज्ञाकारी, विनीत, अनुवर्ती"
वश
वि* - -
"विनम्र, वशीकृत"
वश
वि* - -
"मुग्ध, आकृष्ट"
वश
वि* - -
जादू द्वारा वश में किया हआ
वशः
पुं*
 - -
"अभिलाषा, चाह, इच्छा"
वशः
पुं*
 - -
"शक्ति, प्रभाव, नियन्त्रण, स्वामित्व, अधिकार, अधीनता, दीनता, स्ववशः "
वशम्
नपुं*
 - -
"अभिलाषा, चाह, इच्छा"
वशम्
नपुं*
 - -
"शक्ति, प्रभाव, नियन्त्रण, स्वामित्व, अधिकार, अधीनता, दीनता, स्ववशः "
वशः
पुं*
 - -
"वेश्याओं का वासस्थान, चकला"
L R Vaidya
English
vaSa {% (I) a. (f. शा) %} 1. Subdued, submissive, obedient
2. charmed, fascinated
3. subdued by incantations.
vaSa {% (II) m.n. %} 1. Wish, desire
2. power, influence, control, authority, तयोर्न वशमागच्छेत्तौ ह्यस्य परिपन्थिनौ Bg.iii.34, Megh.i.6, R.viii.19
3. submission, subjection
4. birth.
vaSa {% (III) m. %} The residence of harlots.(वशात् is used as an indeclinable in the sense of ‘through the power or influence of.’ वशं इ, गम् or या ‘to yield, to give way, ’ R.viii.98. वशं नी or आनी, or वशीकृ ‘to win over, to reduce to subjection.’)
Bopp
Latin
वश m. (r. वश् s. अ) voluntas, potestas, imperium. IN. 5.
35. 49. BR. 2. 18.
Edgerton Buddhist Hybrid
English
vaśa, m.
app. as an extension of the Skt. use of vaśena, -vaśāt, on account of, for the sake of, by reason of (so very often BHS, e.g. vaineya-vaśena, for the sake or purpose of conversion, SP 〔319.1〕
Mv 〔i.238.8〕
〔307.9〕
〔312.5〕), we have first a periphrasis of -vaśena by -vaśam upādāya, SP 〔320.4〕
Gv 〔206.5〕, see s.v. upādāya (1d), adopting the purpose of …
so that vaśa seems to acquire a mg. (for which I have found no exact parallel elsewhere) basis, motivation, (controlling) motive, as in: sa imam arthavaśaṃ saṃpaśyan Śikṣ 〔22.3〕, he, perceiving this basis (motivation) of (his) aim, i.e. perceiving that the processes just described have their aim thus based or motivated.
Lanman
English
váśa, a. willing, submissive
as m.
—1.
will
—2. command
and so controlling
power or influence. [√vaś.]
धातुपाठः (Krishnacharya)
Sanskrit
धातुः:
 वश्
मूलधातुः:
 वश
धात्वर्थः:
 कान्तौ (इच्छा)
गणः:
 अदादिः
कर्मकत्वं:
 सकर्मकः
इट्त्वं:
 सेट्
उपग्रहः:
 परस्मैपदी
रूपम्:
 वष्टि
धातुप्रदीपः
Sanskrit
वशँ वश कान्तौ
- वष्टि । उष्टः । उशन्ति । वक्षि । उश्यते । वावश्यते । उशितः । वशः । वश्यः । उशीरम् ।। 71 ।।
Schmidt Nachtrage zum Sanskrit Worterbuch
German
वश = °ähnlich, S I, 253, 4.
Wordnet
Sanskrit
Synonyms:
 आश्रित, संश्रित, उपाश्रित, अवलम्बिन्, अवलम्बित, अधीन, अभ्याधीन, आयत्त, वश, तन्त्र, निघ्न, सम्बद्ध, निबद्ध
adjective
कस्यचित् आधारेण आश्रयेण वा तिष्ठति।
"परावलम्बिनः क्षुपाः अन्यस्मिन् क्षुपे आश्रिताः सन्ति।"
अभिधानचिन्तामणिः
Sanskrit
--source--
गृध्नुस्तु गर्धनस्तृष्णग्लिप्सुर्लुब्धोऽभिलाषुकः ॥ ४२९ ॥
p{0021}
लोलुपो लोलुभो लोभस्तृष्णा लिप्सा वशः स्पृहा ।
काङ्क्षाशंसागर्धवाञ्छाशेच्छेहातृण्मनोरथाः ॥ ४३० ॥
कामोऽभिलाषोऽभिध्या तु परस्वेहोद्धतः पुनः ।
अविनीतो विनीतस्तु निभृतः प्रश्रितोऽपि च ॥ ४३१ ॥
-wordlist-
गृध्नु (पुं), गर्धन (पुं), तृष्णज् (पुं), लिप्सु (पुं), लुब्ध (पुं), अभिलाषुक (पुं), लोलुप (पुं), लोलुभ (पुं), लोभ (पुं), तृष्णा (स्त्री), लिप्सा (स्त्री), वश (पुं), स्पृहा (स्त्री), काङ्क्षा (स्त्री), आशंसा (स्त्री), गर्ध (पुं), वाञ्छा (स्त्री), आशा (स्त्री), इच्छा (स्त्री), ईहा (स्त्री), तृष् (स्त्री), मनोरथ (पुं), काम (पुंक्ली), अभिलाष (पुं), अभिध्या (स्त्री), परस्वेहा (स्त्री), उद्धत (पुं), अविनीत (पुं), विनीत (पुं), निभृत (पुं), प्रश्रित (पुं)
वैजयन्तीकोषः
Sanskrit
Word: वशः
Root: वश
Gender: पुं
Number: all
अर्थः ⇒
Meaning(s):
⇒ Son of a Vaiśya and a Karaṇi
Shloka(s):
3|5|19|2 ► चण्डाली नीलिकं वाटी मेणकं करणी वशम्॥ (भूमिकाण्डः/मनुष्याध्यायः)
Synonym(s):
➠ 3|5|19|2 ⇢ वशः (वश) (पुं) ⇒ Son of a Vaiśya and a Karaṇi ⇒
Related word(s):
isa_k ➡ वैश्यसूनवः
Tamil
Tamil
வச’ : உட்பட்ட, கட்டுப்பட்ட, கீழ்ப்படிந்த, வசப்பட்ட, அங்கீகரிக்கப்பட்ட.
Mahabharata
English
Vaśa, pl. (ºāḥ), a people. § 223 (Vāsishṭha): I, 175, 6684 (only C., B. has Khasān, q.v.).
पुराणम्
English
वश / VAŚA. A hermit who is praised in the ṛgveda. (ṛgveda, Maṇḍala 1, Sūkta 116).
Vedic Reference
English
2. Vaśa, plur., is the name of a tribe mentioned in the
Aitareya Brāhmaṇa^1 as being in Madhyadeśa along with the
Kurus, the Pañcālas, and the Uśīnaras. They are also
connected with the Matsyas according to the Kauṣītaki
Upaniṣad.^2 The Vaśas and Uśīnaras are spoken of as united
in the Gopatha Brāhmaṇa:^3 the names^4 seem to indicate that
the Vaśas and Uśīnaras were connected.
1) viii. 14, 3.
2) iv. 1 (reading sa-Vaśa-Matsyeṣu for
the savasan-Matsyeṣu of the manuscripts,
which is otherwise emended to Satvan-
Matsyeṣu, Keith, Śāṅkhāyana Āraṇyaka,
36, n. 2
Journal of the Royal Asiatic
Society, 1908, 367).
3) i. 2, 9, where the text has Śava-
sa-Uśīnareṣu, which is nonsense. Cf.
Sa-Vaśa-Uśīnarāṇām in Aitareya Brāh-
maṇa, viii. 14, 3. and n. 2.
4) As both derived from the root vaś,
‘desire.’
Cf. Oldenberg, Buddha, 393, n.
407, n.
शब्दकल्पद्रुमः
Sanskrit
वश, लु स्पृहि । इति कविकल्पद्रुमः ॥
(अदा०-पर०-सक०-सेट् ।) लु, वष्टि धनं लोकः । इतिदुर्गादासः ॥
वशं,
क्ली,
 (वश + “वशिरण्योरुपसंख्यानम् ।”३ । ३ । ५८ । इत्यस्य वार्त्तिकोक्त्या अप् ।)इच्छा । प्रभुत्वम् । आयत्तता । इति शब्द-रत्नावली ॥
(यथा, महाभारते । १२ ।१३४ । ७ ।“वशे बलवतां धर्म्मः सुखं भोगवतामिव ॥
”)
वशः, त्रि, (वष्टीति । वश + अच् ।) आयत्तः । इतिशब्दरत्नावली ॥
(यथा, कथासरित्सागरे । ८ । १७ ।“गुणाढ्योऽपि तदाकर्ण्य सद्यः खेदवशो-ऽभवत् ॥
”)
वशः,
पुं,
 (वश + भावे अप् ।) इच्छा । इतिसंकीर्णवर्गे अमरः ॥
(उश्यते इष्यते इति ।वश + कर्म्मणि अप् ।) वेश्यागृहम् । आय-त्तता । प्रभुत्वम् । इति त्रिकाण्डशेषः ॥
जन्म ।इति हेमचन्द्रः ।
वाचस्पत्यम्
Sanskrit
वश स्पृहायाम् अदा०
पर०
सक०
 सेट । वष्टि उष्टः उशन्ति ।अवट् अवाशीत् अवशीत् उवाश ऊशतुः ।
वश पुंन० वश--भावे अप्, कर्त्तरि अच् वा । १ आयत्तत्वे२ प्रभुत्वे च आयत्ते
त्रि०
 शब्दर० ।
क्षीरतरङ्गिणी
Sanskrit
वशँ वश कान्तौ
- (अर्थविवरणम्) कान्तिरिच्छा
वष्टि ग्रहिज्यावयि (6116) इति संप्रसारणम्-उष्टः उशन्ति
उशन्, उशती वशिष्यति विवशिषति यङि न वशः (6120) सम्प्रसारणम्-वावश्यते ण्यन्ताल्ल्युः (गण0 31134)-वाशनः वशेः कित् (द0 उ0 873) इतीरन्-उशीरम् वशः कनस् (द्र0 उ0 4239)-उशनाः उशिक् (द्र0 उ0 271) अब्विधौ वशिरण्योरुपसंख्यानम् (3358 वा0)-वशः 66
धातुवृत्तिः
Sanskrit
वशँ वश (अर्थः) कान्तौ
( वष्टि, उष्टः, उशन्ति, वक्षि, उष्ठः, उष्ठ, वश्मि, उश्वः, ) व्रश्चादिना झलिपदान्ते च षत्वम् ग्रहिज्यादिना क्ङितोः प्रसारणम् (उवाश, ऊशतुः, उवशिथ, उवशिव, ) क्ङिति ग्रहिज्यादिना कृते प्रसारणे द्विर्वचनम् अन्यत्र तु कृतेद्विर्वचने "लिट्यभ्यासस्य'' इति प्रसारणम् ( वशिता वशिष्यति वष्टु, उष्टात् उष्टाम्, उड्ढि, वशानि) ( वहेर्धित्वष्टुत्वजश्त्वानि ( अवट्, औष्टाम्, औशन्, अवट्, औष्टम्, औष्ट, अवशम्, औश्व ) क्ङिति प्रसारणे आडागमः अन्यत्र तु हल्ङ्यादिना तिस्योर्लोपः ( उश्यात्, उश्याताम् ) आशिषि ( उश्यास्ताम् अवशीत्, अवाशीत्, ) "अतो हलादेः'' इति वा वृद्धिः ( विवशिषति वावश्यते ) "न वशः'' इति यङि प्रसारणनिषेधः ( वावष्टि, वावष्ट) इत्यादौ श्तिपा निर्देशात् ग्रहिज्यादिना प्रसारणं न भवति (वाशयति अवीवशत् वशित्वा ) "न क्त्वा सेट्'' इत्यकित्त्वम् ( वशा, ) करिण्यादिः पचाद्यचि टाप् ( गोवशा ) "पोटायुवती'' इत्यादिना समासः वन्ध्या गौरित्यर्थः ( वशः ) "वशिरण्योरुपसङ्ख्यानम्'' इति भावेऽप् वशं गतो ( वश्यः ) "वशं गत'' इति द्वितीयान्तात्( 1 ) ( 1 ) द्विर्तायासमुर्थादिति पुस्तकान्तरे पाठः गत इत्यर्थे यत् ( उशिक् ) अग्न्यादिः "वशः किच्च'' इतीजिप्रत्ययः कित्त्वात्प्रसारणम् उशिगेव ( औशिजः ) प्रज्ञादिः ( उशीरम् ) "वशेः कित्'' इतीरन्नौणादिकः ( उशना ) "वशेः कनसिः'' इति कनसिः "ऋदुशनस्पुरुदंसोऽनेहसां च'' इत्यसम्बुद्धौ सावनङादेशः सम्बुद्धावपि पक्षे अनङिष्यते "न ङिसम्बुद्ध्योः'' इति नलोपनिषेधस्य पाक्षिकत्वं च तेन त्रीणि रूपाणि भवन्ति ( उशनः, उशनन्, उशन ) इति तथा चव श्लोकवात्तिकम् "सम्बोधेन तूशनसः त्रिरूपं सान्तं तथा नान्तमथाप्यदन्तम्' इति 70
कृदन्तरूपमाला
Sanskrit
1 {@“वश कान्तौ”@} 2 ग्रह्यादिः।
कान्तिः = इच्छा इति क्षीरस्वामी।
वाशकः-शिका, वाशकः-शिका, विवशिषकः-षिका, 3 वावशकः-शिका
वशिता-त्री, वाशयिता-त्री, विवशिषिता-त्री
वावशिता-त्री
4 उशन्-न्ती, वाशयन्-न्ती, विवशिषन्-न्ती
-- वशिष्यन्-न्ती-ती, वाशयिष्यन्-न्ती-ती, विवशिषिष्यन्-न्ती-ती
-- -- वाशयमानः, वाशयिष्यमाणः, -- वावश्यमानः, वावशिष्यमाणः
उट्-उशौ-उशः
-- -- उशितम्-तः-तवान्, वाशितम्-तः, विवशिषितः, वावशितः-तवान्
वशः, 5 वशा, 6 गोवशा, वशी, वाशः, 7 वाशनः, 8 विवशिषुः, वावशः
वशितव्यम्, वाशयितव्यम्, विवशिषितव्यम्, वावशितव्यम्
वशनीयम्, वाशनीयम्, विवशिषणीयम्, वावशनीयम्
वश्यम्, वाश्यम्, विवशिष्यम्, वावश्यम्
ईषद्वशः-दुर्वशः-सुवशः
-- -- उश्यमानः, वाश्यमानः, विवशिष्यमाणः, वावश्यमानः
9 वशः, वाशः, विवशिषः, वावशः
वशितुम्, वाशयितुम्, विवशिषितुम्, वावशितुम्
10 उष्टिः, वाशना, विवशिषा, वावशा
वशनम्, वाशनम्, विवशिषणम्, वावशनम्
11 वशित्वा, वाशयित्वा, विवशिषित्वा, वावशित्वा
प्रोश्य, प्रवाश्य, प्रविवशिष्य, प्रवावश्य
वाशम् २ वशित्वा २ वाशम् २ वाशयित्वा २ विवशिषम् २ विवशिषित्वा २ वावशम् २
वावशित्वा २
12 उशिक्, 13 ईरन्प्रत्यये, कित्त्वात् संप्रसारणे च रूपमेवम्।
उश्यते तदिति उशीरम् = गन्धद्रव्यम्।
उशीनरम् इति तु देशविशेषवाचकं शब्दान्तरम्।]] उशीरम्, 14 उशनाः।
प्रासङ्गिक्यः
01
=>
 (१५७४)
02
=>
 (२-अदादिः-१०८०। सक। सेट्। पर।)
03
=>
 [[१। ‘न वशः’ (६-१-२०) इति यङि परतः वशेः संप्रसारणं न भवति।]]
04
=>
 [[२। शतरि, ‘ग्रहिज्यावयिव्यधिवष्टिविचति--’ (६-१-१६) इति किति ङिति च प्रत्यये परतः संप्रसारणं भवति। तेनैवं रूपम्। एवं क्विप्-निष्ठा-क्तिनादिषु च ज्ञेयम्।]]
05
=>
 [[३। पचाद्यचि, तदन्तात् टापि च रूपमेवम्। वशा = मांसम्।]]
06
=>
 [[४। अत्र ‘पोटायुवतिस्तोककतिपयगृष्टिधेनुवशा--’ (२-१-६५) इत्यादिना तत्पुरुष- समासः। गोवशा = बन्ध्या गौरित्यर्थः।]]
07
=>
 [[५। ण्यन्तात्, ‘नन्दिवाशि--’ (वा। ३-१-१३४) इत्यादिना संज्ञायां ल्युप्रत्यये रूपमेवम्।]]
08
=>
 [[आ। ‘भृङ्गालीकोकिलक्रुङ्भिर्वाशनैः पश्य लक्ष्मण।’ भ। का। ६-७४।]]
09
=>
 [[६। ‘वशिरण्योरुपसंख्यानम्’ (वा। ३-३-५८) इति भावे घञपवादोऽप्प्रत्ययः।]]
10
=>
 [पृष्ठम्१२११+ २६]
11
=>
 [[१। क्त्वाप्रत्यये, ‘न क्त्वा सेट्’ (१-२-१८) इति कित्त्वनिषेधात् न संप्रसारणम्।]]
12
=>
 [[२। ‘वशेः कित्’ (द। उ। ४-९) इति धातोरिजिप्रत्यये कित्त्वात् संप्रसारणम्। वष्टि उश्यतेऽसौ श्रेयोऽर्थिभिरिति उशिक् = अग्न्यादिः।]]
13
=>
 [[३। औणादिके [द। उ। ८-७३]
14
=>
 [[४। ‘वशेः कनसिः’ (द। उ। ९-९९) इति कनसिप्रत्यये, कित्त्वात् ‘ग्रहिज्या--’ (६-१-१६) इत्यादिना सम्प्रसारणे रूपमेवम्। उशनाः = शुक्रः।]]
Capeller
German
1. व॑श
m.
 Wille, Wunsch, Befehl, Herrschaft
adj. —° in der Gewalt von —stehend,
—unterthan. vazena, °zAt u.
°शतस् auf
Befehl oder Wunsch von, infolge von,
kraft, mittels, wegen (Gen. o. —°).
2. व॑श
n.
 flüssiges Fett.
1. व॑श
m.
 Wille, Wunsch, Befehl, Herrschaft
adj. —° in der Gewalt von—stehend,
—unterthan. वशेन, °शात् u.
°शतस् auf
Befehl oder Wunsch von, infolge von,
kraft, mittels, Fett.
व॑श
n.
 flüssiges Fett.
Grassman
German
váśa, m., einmal [{215, 13}] n. [von vaś], 1〉 Wille, Wunsch, Begehren, Belieben
namentlich 2〉 váśān ánu, ánu váśā nach Wunsch, Belieben, Begehren
3〉 Gewalt, Botmässigkeit, Macht
4〉 Eigenname eines Schützlings der Aśvinen. — Vgl. tad-vaśá.
-as 4〉 {666, 21} (aśviás).
-am 1〉 {997, 4} (devā́nām). 3〉 {892, 9}
{910, 3} (nayase bringst in deine Gewalt). — 4〉 {112, 10} (aśviám)
{116, 21}
{628, 20}
{666, 33} (aśviám)
{866, 7}
{1019, 9}.
-asya 3〉 {465, 5} (aryás 〰 parietā́ asti).
-e 3〉 te (in deiner Gewalt) {702, 4}
{798, 28}.
-ān 2〉 {82, 3}
{181, 5}
{624, 10}
{917, 7}
{968, 7}.
-ā [n.] 2〉 ánu {215, 13}.
-ais 1〉 〰 ca makṣū́ jarante {690, 9}.
-ānām 1〉 〰 bhavathā sahá śriyā́ {294, 4}.
Burnouf
French
वश वश
m.
n.
 désir, volonté. -- N. autorité, empire
soumission à la volonté de qqn.
Qqf. origine, naissance. -- M.
maison de prostituées. -- F. वशा femme, épouse, fille,
belle-sœur
vache, vache stérile, femelle d'éléphant. -- En
compos. soumis à la volonté de qqn.
fasciné par un charme
magique.
वशका
f.
 (sfx. क) femme soumise.
वशक्रिया
f.
 (कृ) fascination
philtre magique.
वशगा
f.
 (गम्) femme soumise.
वशम्बद, वशम्वद a. (वद्) qui parle avec autorité, d'un
air impérieux.
वशाकु
m.
 oiseau.
वशानुग a. (अनु
गम्) qui suit la volonté de qqn. ,
obéissant, soumis.
वशापायिन् a. (अपायिन्) qui va où il veut
qui va
où l'on veut. -- S.
m.
 chien.
Stchoupak
French
वश-
m.
 volonté, désir
ordre, autorité, pouvoir, empire
a. soumis,
obéissant, subordonné à, dépendant de (gén. ifc.)
-एन -आत् -तस् par
la volonté, par ordre de (gén. ifc.)
-अम् इ- आ-पद्- आ-स्था- -अं गम्-
या- tomber au pouvoir de (gén. )
-अं नी- प्र-युज्- soumettre à la
volonté
-ए कृ- लभ्- स्थापय्- id.
-ए भू- वृत्- स्था- être au
pouvoir de
-ई-कृ- soumettre à sa volonté, subjuguer
-ता-
f.
soumission, dépendance, fait d'être sous l'empire de qq'un
d'avoir en son
pouvoir.
°कर- -ई- a. qui soumet, subjugue
séduit (ord. ifc.).
°कारक- a. qui mène à la sujétion.
°ग- a. °गत- a. v. tombé au pouvoir de, soumis à (gén. ifc.)
°गत्व- nt. soumission à, dépendance de (ifc.)
°वर्तिन्- °स्थ- a.
id.
°वशानुग- a. qui agit à son gré, au gré de (gén. ifc.).
वशायात- a. v. survenu à la suite de (ifc.).
वशेन्द्रियत्व- nt. maîtrise des sens.
वशं-वद- a. ifc. qui dénonce (par son aspect) l'empire de
qui se
laisse mener par
-त्व- nt. séduction de langage.
°कर- a. ifc. qui subjugue.
°कृत- a. v. soumis.
वशी-कर- ag. qui soumet à sa volonté.
°करण- nt. °कार-
m.
 °कृति-
f.
 soumission à la volonté
de (gén. ifc.).