वृषभ (vRSabha)

This section shows the AI summary for the selected word, generated by referencing all available dictionaries. This feature is available only for logged-in users.

Warning!

This feature is only for logged in users. Please login to have full access to Kosha.

In this section, you'll find information about the dhatus (verbal roots) related to your search. This includes details like dhatu information, forms, and any available commentaries.

Warning!

This feature is only for logged in users. Please login to have full access to Kosha.

शब्दसागरः

English

 वृषभ m.
  (-भः)
	 1. A bull.
	 2. (In composition, ) Pre-eminent,  excellent.
	 3.
The orifice of the ear.
	 4. An elephant's ear.
	 5. A drug
 also
Rishabha,  described as a root resembling the horn of a bull,  brou-
ght from the Himālaya mountains,  of cooling and tonic properties, 
and serviceable in catarrh and consumption. 
	 6. The first of the
Jaina pontiffs of the present era.
	 7. Any male animal.
	 f.
  (-भी)
	 1.
A widow.
	 2. Cowach.
 E.
  वृष् to sprinkle,  Unādi aff.
   अभच् ।

Capeller Eng

English

 वृषभ॑ a.
  manly,  potent,  strong
 m.
  bull,  first or best
of (gen.   or —°),  chief,  lord etc.

Yates

English

 वृषभ (भः) 1.
m.
  A bull
 ear
 1st
Jaina
pontiff of this era
 a drug.
f.
  A
widow,  cowach. (
In comp.) Ex-
cellent.

Help us improve! Let us know about any improvements, bugs, or suggestions you have. Thanks.Click here for Feedback Form

Spoken Sanskrit

English

वृषभ 	-	 vRSabha 	-	 m.
  	-	 ox
पुष्पाञ्जन 	-	 puSpAJjana 	-	 n.
  	-	 zincoxide
सोमल 	-	 somala 	-	 m.
  	-	 arsenicoxide
बलीवर्द 	-	  balIvarda 	-	 m.
  	-	 ox
अनडुह् 	-	  anaDuh 	-	 m.
  	-	 ox
उस्र 	-	  usra 	-	 m.
  	-	 ox
कम्बलिन् 	-	  kambalin 	-	 m.
  	-	 ox
कुतप 	-	  kutapa 	-	 m.
  	-	 ox
क्रमोद्वेग 	-	  kramodvega 	-	 m.
  	-	 ox
कृषक 	-	  kRSaka 	-	 m.
  	-	 ox
गोण 	-	  goNa 	-	 m.
  	-	 ox
धाक 	-	  dhAka 	-	 m.
  	-	 ox
बाहीक 	-	  bAhIka 	-	 m.
  	-	 ox
बलद 	-	  balada 	-	 m.
  	-	 ox
वहत 	-	  vahata 	-	 m.
  	-	 ox
वहति 	-	  vahati 	-	 m.
  	-	 ox
वहतु 	-	  vahatu 	-	 m.
  	-	 ox
वहिन् 	-	  vahin 	-	 m.
  	-	 ox
वक्षस् 	-	  vakSas 	-	 m.
  	-	 ox
वित्सन 	-	  vitsana 	-	 m.
  	-	 ox

वृषभ 	-	 vRSabha 	-	 m.
  	-	 ox
वृषभ 	-	 vRSabha 	-	 m.
  	-	 bull
वृषभ 	-	 vRSabha 	-	 adj.
  	-	  vigorous
वृषभ 	-	 vRSabha 	-	 adj.
  	-	  strong
वृषभ 	-	 vRSabha 	-	 adj.
  	-	  manly
वृषभ 	-	 vRSabha 	-	 adj.
  	-	  mighty
वृषभ 	-	 vRSabha 	-	 m.
  	-	  velvet bean  [ Mucuna pruriens - Bot. ]
वृषभ 	-	 vRSabha 	-	 m.
  	-	  most excellent or eminent
वृषभ 	-	 vRSabha 	-	 m.
  	-	  bullock
वृषभ 	-	 vRSabha 	-	 m.
  	-	  lord or best among
वृषभ 	-	 vRSabha 	-	 m.
  	-	  zodiacal sign Taurus
वृषभ 	-	 vRSabha 	-	 m.
  	-	  hollow or orifice of the ear
वृषभ 	-	 vRSabha 	-	 m.
  	-	  particular drug
वृषभ 	-	 vRSabha 	-	 m.
  	-	  chief
वृषभ 	-	 vRSabha 	-	 m.
  	-	  name of the 28th muhUrta

 
   वृषभ  vRSabha m.
   bullock   
   धुर्य  dhurya m.
   bullock    
   बलद  balada m.
   bullock   
   वक्षस्  vakSas m.
   bullock    
   ऋषभशकट  RSabhazakaTa n.
   bullock cart  
   जातोक्ष  jAtokSa m.
   young bullock    
   प्राप्तभाव  prAptabhAva m.
   young bullock   
   भीमा  bhImA f.
   bullock's gall-stone   
   वत्सतरार्ण  vatsatarArNa n.
   debt or loan of a bullock   
   दम्य  damya m.
   young bullock that has to be tamed   
   ककुद्मत्  kakudmat m.
   bullock with a hump on his shoulders  
   ककुद्मिन्  kakudmin m.
   bullock with a hump on his shoulders   
   ककुद्वत्  kakudvat m.
   bullock with a hump on his shoulders  
   भद्र  bhadra m.
   particular kind of elephant a bullock    
   कद्रूक  kadrUka n.
   hump on the back of the Indian bullock   
   ककुद्  kakud f.
   hump on the shoulders of the Indian bullock    
   ककुद  kakuda m.
 n.
   hump on the shoulders of the Indian bullock      
            

Wilson

English

 वृषभ
m.
  (-भः)
1 A bull.
2 (In composition, ) Pre-eminent,  excellent.
3 The orifice of the ear.
4 An elephant's ear.
5 A drug
 also Ṛṣabha,  described as a root resembling the horn of a
bull,  brought from the Himālaya mountains,  of cooling and tonic properties, 
and serviceable in catarrh and consumption. 
6 The first of the Jaina pontiffs of the present era.
f.
  (-भी)
1 A widow.
2 Cowach.
E.
  वृष to sprinkle,  Uṇādi aff.
   अभच्.

Apte

English

वृषभः [vṛṣabhḥ],  [वृष्-अभच् किच्च Uṇ.*
  3.112]

A bull.

Any male animal.

Anything best or eminent of its class (at the end of comp.
 )
 द्विजवृषभः Ratn.*
  1.5
 किं नास्ति त्वयि सत्यमात्यवृषभे यस्मिन् करोमि स्पृहाम् 4.2.

The signTaurus of the zodiac.

A kind of drug
 cf.
   ऋषभ.

An elephant's ear.

The orifice or hollow of the ear.

Justice (धर्म personified)
 Mb.
 *  12.43.8. -भा N.
  of the three lunar mansions (viz. of मघा,  पूर्व-फल्गुनी,  and उत्तर-फल्गुनी). Comp.
   -ईक्षणः N.
  of Viṣṇu. -केतुः,  -गतिः,  -ध्वजः epithets of Śiva
 पुत्रीकृतो$सौ वृषभध्वजेन R.*
  2.36
 Ku.*
  3.62. -यानम् a car drawn by oxen.  -षोडशा (pl. ) fifteen cows and a bull
 ज्येष्ठस्तु जातो ज्येष्ठायां हरेद् वृषभषोडशाः Ms.*
  9.124. -स्कन्ध a.
  broad-shouldered.

Apte 1890

English

 वृषभः [वृस्-अभच् किच्च] 1 A bull. 
2 Any male animal. 
3 Anything best or eminent of its class (at the end of comp.)
 द्विजवृषभः Ratn. 1. 5,  4. 21. 
4 The sign Taurus of the zodiac. 
5 A kind of drug
 cf. ऋषभ. 
6 An elephant's ear. 
7 The orifice or hollow of the ear. 
Comp. 
ईक्षणः N. of Viṣṇu. 
गतिः,  
ध्वजः epithets of Śiva
 R. 2. 36
 Ku. 3. 62. 

Monier Williams Cologne

English

 वृषभ॑ mfn.
   (cf.   ऋषभ) manly,  mighty,  vigorous,  strong (applied like वृषन् to animate and inanimate objects),  RV.
  
 AV.
  

 वृषभ॑ m.
  (ifc.  f(आ). ) a bull (in Veda epithet of various gods,  as of Indra,  Bṛhas-pati,  Parjanya &c.
  
 according to,  Sāy.
  =
  वर्षयितृ,  ‘a showerer of bounties,  benefactor’),  RV.
   &c.
  

 वृषभ॑ m.
  the chief,  most excellent or eminent,  lord or best among (in later language mostly ifc. ,  or with gen.
  ),  ib.

 the zodiacal sign Taurus,  VarBṛS.
 

 a partic.  drug (described as a root brought from the Himālaya mountains,  resembling the horn of a bull,  of cooling and tonic properties,  and serviceable in catarrh and consumption),  Bhpr.
  

 the hollow or orifice of the ear,  L.
 

 N.
  of Daśad-yu,  RV.
  

 of an Asura slain by Viṣṇu,  Hariv.
  (v.l. ऋष्°)

 of one of the sons of the 10th Manu,  MārkP.
  

 of a warrior,  MBh.
  

 of a son of Kuśāgra,  Hariv.
  (v.l. ऋष्°)

 of a son of Kārtavīrya,  BhP.
  

 (with Jainas) of the first Arhat of the present Avasarpiṇī,  Col.
 

 of a mountain in Giri-vraja,  MBh.
  
 Hariv.
  &c.
  

 (in astron.
  ) of the 28th Muhūrta

Monier Williams 1872

English

 वृषभ,  अस्,  m. a showerer of bounties,  bene-
factor (Ved.,  Sāy. = कामानां वर्षयितृ,  Ṛg-
veda VI. 44,  20)
 a male animal
 a bull,  (some-
times used in the Veda as an adjective in the sense
of ‘manly, ’ ‘vigorous, ’ ‘strong, ’ ‘powerful, ’ e. g.
वृषभः शुष्मः,  manly strength)
 anything
good or excellent of its kind (often at the end of
comps. in the sense of ‘good, ’ ‘excellent, ’ ‘pre-
eminent, ’ ‘chief’)
 the hollow or orifice of the ear
[cf. ऋषभ]
 an elephant's ear
 a particular drug
(= ऋषभ
 it is described as a root brought from
the Himālaya mountains,  resembling the horn of a
bull,  of cooling and tonic properties,  and serviceable
in catarrh and consumption)
 the first of the Jaina
pontiffs of the present era
 epithet of the twenty-
eighth Muhūrta
 (ई),  f. a widow
 cowach
 (आ),  f., 
N. of a river.
—वृषभ-गति,  इस्,  m. ‘going on
a bull, ’ epithet of Śiva.
—वृषभ-ध्वज,  अस्, 
m. ‘having a bull for an emblem, ’ epithet of Śiva.
—वृषभ-षोडश,  अस्,  ई,  अम्,  having a bull
as sixteenth,  i. e. fifteen (cows) and a bull.
—वृष-
भाक्ष (°भ-अक्°),  अस्,  ई,  अम्,  having the eyes
of a bull
 (ई),  f. a species of plant (= इन्द्र-
वारुणी).
—वृषभेक्षण (°भ-ईक्°),  अस्,  m.
‘having the eyes of a bull, ’ N. of Viṣṇu.
—वृष-
भैकादश (°भ-एक्°),  अस्,  ई,  अम्,  having a bull
as the eleventh,  i. e. ten (cows) and a bull.

Macdonell

English

 वृषभ vṛṣa-bhá,  a.
  (V.) manly,  mighty
 m.
  🞄bull (V.,  C.)
 chief,  lord,  of (g.,  —°
 V.,  C.)
 🞄N. of a mountain (C.): (a) -ketu,  m.
  (having 🞄a bull as an emblem),  ep. of Śiva
 -tva,  n.
  🞄condition of a bull
 -dhvaja,  a.
  having a 🞄bull as an emblem
 m.
  ep. of Śiva
 -ṣoḍaśā,  a.
  f.
  pl.
  (± go) having a bull as the sixteenth,  🞄fifteen cows and a bull
 -eka-sahasrā,  a.
  f.
  pl.
  (w. go) a thousand cows and one 🞄bull.

Benfey

English

 वृषभ वृष-भ (vb. भा), 
 I. m.
 
 1. A bull,  Hit. i. d. 135,  M.M. (
दुष्ट-, 
A malicious bull).
 2. The orifice of
the ear.
 3. An elephant's ear.
 4. As
latter part of comp. words,  Pre-
eminent,  excellent.
 II. f.
  भी,  A
widow.
 -- Comp.
 
गो-,  m.
  a bull,  MBh.
1,  3935.
नर-वर-,  m.
  a most pre-
eminent man,  Pañc. i. d. 204.

Hindi

वृषभ के राशिचक्रीय साइन इन करें

Apte Hindi

Hindi

वृषभः
पुं*
  - वृष् + अभच् किच्च
साँड

वृषभः
पुं*
  - -
कोई भी नर जानवर

वृषभः
पुं*
  - -
अपने वर्ग का मुखिया

वृषभः
पुं*
  - -
वृषराशि

वृषभः
पुं*
  - -
एक प्रकार की औषधि

वृषभः
पुं*
  - -
हाथी का कान

वृषभः
पुं*
  - -
कान का विवर

L R Vaidya

English

 vfzaBa {% m. %} 1. A bull
any male animal
(at the end of a compound) anything the best of its kind
an elephant’s ear
the orifice of the ear.

Bopp

Latin

 वृषभ m. (a r. वृष् s. unâd. अभ) taurus,  bos. HIT. 46. 13.
(V. वृष et cf. hib. braicheamh «a stag,  a buffalo».)

Anekartha-Dvani-Manjari

Sanskrit

शाङ्कर
पु
शाङ्कर,  वृषभ
शाङ्करो वृषभश्छन्दोविशेषे शाङ्करं मतम् ।
verse 2.1.1.86
page 0013

Lanman

English

 vṛṣabhá,  essentially the same as vṛṣan, 
q. v.: esp.
	—1. bull
 with sahasra-śṛṅga, 
the thousand-horned steer,  i. e. the sun or
(77^14) the moon
	—2. bull,  as type of
greatness and might
 most mighty one, 
of Indra,  73^16. [√vṛṣ,  1199.]

Schmidt Nachtrage zum Sanskrit Worterbuch

German

 वृषभ m. °eine Art नायक,  E 163 (A). 164 (P). 168 (A). 169 (S). 346 (A). — *eine best. Knolle,  E 894 (P).

Sanskrit Tibetan

Tibetan

khyu mchog
१) आर्षभ २) ऋषभ ३) गवेन्द्र ४) गोपति ५) धुर्वर्ती (?) ६) पुंगव ७) भूवर ८) सासभ ९) विष्णु १०) वृष ११) वृषभ १२) शृंगिन् १३)

khyu mchog gi mthu byung ba
वृषभ

khyu mchog mthu ldan
वृषभ

अभिधानचिन्तामणिः

Sanskrit

--source--
 
ऋषभो वृषभः श्रेयाञ्श्रेयांसः स्यादनन्तजिदनन्तः ।
-wordlist-
 
ऋषभ (पुं),  वृषभ (पुं),  श्रेयस् (पुं),  श्रेयांस (पुं),  अनन्तजित् (पुं),  अनन्त (पुं)

--source--
 
गर्दभस्तु चिरमेही वालेयो रासभः खरः ।
चक्रीवाञ्शङ्कुकर्णोऽथ ऋषभो वृषभो वृषः ॥ १२५६ ॥
वाडवेयः सौरभैयो भद्रः शक्वरशाक्वरौ ।
उक्षानड्वान्ककुद्मान्गौर्बलीवर्दश्च शांकरः ॥ १२५७ ॥
-wordlist-
 
गर्दभ (पुं),  चिरमेहिन् (पुं),  वालेय (पुं),  रासभ (पुं),  खर (पुं),  चक्रीवत् (पुं),  शङ्कुकर्ण (पुं),  ऋषभ (पुं),  वृषभ (पुं),  वृष (पुं),  वाडवेय (पुं),  सौरभेय (पुं),  भद्र (पुं),  शक्वर (पुं),  शाक्वर (पुं),  उक्षन् (पुं),  अनड्वह् (पुं),  ककुद्मत् (पुं),  गो (पुंस्त्री),  बलीवर्द (पुं),  शाङ्कर (पुं)

अभिधानरत्नमाला

Sanskrit

उक्षन्
उक्षन्,  अनडुह्,  बलीवर्द,  ककुद्मत्,  वृषभ,  वृष,  ऋषभ,  सौरभेय,  गो,  वाडवेय,  शाक्वर
उक्षानड्वान्वलीवर्दः ककुद्मान्वृषभो वृषः ।
ऋषभः सौरभेयो गौर्वाडवेयोऽथ शाक्वरः ॥ २६३ ॥
verse 2.1.1.263
page 0032

भद्र
भद्र,  वृषभ
अन्वेषणेऽपि मार्गो भद्रो वृषभे वके ध्वाङ्क्षः ॥ ८०७ ॥
verse 5.1.1.807
page 0093

नाममाला

Sanskrit

वर्षीयस्,  वृषभ,  ज्यायस्,  पुरु,  आद्य,  प्रजापति,  ऐक्ष्वाक,  काश्यप,  ब्रह्मन्,  गौतम,  नाज,  अग्रज
वर्षीयान् वृषभो ज्यायान् पुरुराद्यः प्रजापतिः ।
ऐक्ष्वाकुः(कः) काश्यपो ब्रह्मा गौतमो नाभिजोऽग्रजः ॥ ११४ ॥
verse 0.1.1.114
page 0058

वैजयन्तीकोषः

Sanskrit

Word: वृषभः
Root: वृषभ
Gender: पुं
Number: all
अर्थः ⇒ 
Meaning(s):
⇒ Bull
Shloka(s):
3|4|52|1 ► विषाणी वृषभः श्रृङ्गी वाहो गौरक्षधूर्तिलः। (भूमिकाण्डः/पशुसङ्ग्रहाध्यायः)
Synonym(s):
➠ 3|4|52|1 ⇢ विषाणी (विषाणिन्) (पुं) ⇒ Bull ⇒ 
➠ 3|4|52|1 ⇢ वृषभः (वृषभ) (पुं) ⇒ Bull ⇒ 
➠ 3|4|52|1 ⇢ शृङ्गी (शृङ्गिन्) (पुं) ⇒ Bull ⇒ 
➠ 3|4|52|1 ⇢ वाहः (वाह) (पुं) ⇒ Bull ⇒ 
➠ 3|4|52|1 ⇢ गौः (गो) (स्त्री) ⇒ Bull ⇒ 
➠ 3|4|52|1 ⇢ अक्षधूर्तिलः (अक्षधूर्तिल) (पुं) ⇒ Bull ⇒ 
Related word(s):
परा_अपरासंबन्धः ➡ हालिकः
    

Mahabharata

English

Vṛshabha^1,  a mountain near Girivraja. § 277 (Jarāsandhavadhap.): II,  21,  799.

Vṛshabha^2,  a Gāndhāra prince,  brother of Śakuni. § 585 (Bhīshmavadhap.): VI,  90,  3997 (six brothers of Śakuni fought with Irāvat),  4017 (the only one of the brothers who was saved).

Vṛshabha^3 = Śiva: VII,  9531.--Do.^4 = Kṛshṇa (Vishṇu): XII,  1506
 XIII,  6977 (1000 names).

पुराणम्

English

वृषभ १ / VṚṢABHA I. Son of subala,  the King of gāndhāra. He was the brother of śakuni. In the battle of bhārata,  this vṛṣabha,  with his five brothers,  attacked irāvān,  who killed the five brothers. vṛṣabha alone escaped death. (M.B. bhīṣma parva,  Chapter 90,  Stanza 33).

वृषभ २ / VṚṢABHA II. An asura. ariṣṭa was another name of this asura (See under ariṣṭa). 

वृषभ ३ / VṚṢABHA III. A yādava King who was the son of anamitra. This vṛṣabha married jayantī,  the daughter of the King of kāśī. (matsya purāṇa,  45,  25-26).

वृषभ ४ / VṚṢABHA IV. A mountain near girivraja,  the capital city of magadha. (mahābhārata,  Sabhā Parva,  Chapter 21,  Stanza 2).

Vedic Reference

English

 Vṛṣabha regularly denotes a ‘bull’ in the Rigveda, ^1 but
usually in a metaphorical sense.
1) i. 94,  10
 160,  3
 vi. 46,  4
 of
Parjanya,  vii. 101,  1,  6,  etc. Roth
renders vrsabhānna,  ii. 16,  5,  ‘eating
strong food’
 but the literal sense, 
‘whose food is bulls, ’ will answer.
Cf. Māṃsa.

अमरकोशः

Sanskrit

Word:  वृषभः
Root:  वृषभ
Gender:  पुं
Number:  all
Meaning(s): 
⇒ ox
⇒ bull
⇒ chief
⇒ manly
⇒ mighty
⇒ strong
⇒ bullock
⇒ vigorous
⇒ particular drug
⇒ lord or best among
⇒ zodiacal sign Taurus
⇒ name of the 28th muhUrta
⇒ most excellent or eminent
⇒ hollow or orifice of the ear
⇒ velvet bean [Mucuna pruriens - Bot.]
Shloka(s): 
2|9|59|2 ► उक्षा भद्रो बलीवर्द ऋषभो वृषभो वृषः॥ (वैश्यवर्गः)
2|9|60|1 ► अनड्वान्सौरभेयो गौरुक्ष्णां संहतिरौक्षकम्। (वैश्यवर्गः)
Synonym(s): 
➠ 2|9|59|2 ⇢ उक्षा (उक्षन्) (पुं) ⇒ large, ox or bull, one of the eight chief medicaments
➠ 2|9|59|2 ⇢ भद्रः (भद्र) (पुं) ⇒ kind, dear, fair, good, happy, great, lovely, blessed, friendly, gracious, good sir, pleasant, excellent, fortunate, beautiful, gentleman, auspicious, prosperous, water wagtail, fir tree [Bot.], title of address, celestial Ganges, good i.e. skilful in, sanctimonious hypocrite, fir tree [Abies - Bot.], particular kind of elephant a bullock, name of the third of the 9 white balas, Kadama tree or common spurge plant [Nauclea Cadamba or Tithymalus antiquorum - Bot.]
➠ 2|9|59|2 ⇢ बलीवर्दः (बलीवर्द) (पुं)
➠ 2|9|59|2 ⇢ ऋषभः (ऋषभ) (पुं) ⇒ bull, fifteenth kalpa, particular antidote, kind of medicinal plant, any male animal in general, best or most excellent of any kind or race, second of the seven notes of the Hindu gamut
➠ 2|9|59|2 ⇢ वृषभः (वृषभ) (पुं) ⇒ ox, bull, chief, manly, mighty, strong, bullock, vigorous, particular drug, lord or best among, zodiacal sign Taurus, name of the 28th muhUrta, most excellent or eminent, hollow or orifice of the ear, velvet bean [Mucuna pruriens - Bot.]
➠ 2|9|59|2 ⇢ वृषः (वृष) (पुं) ⇒ man, bull, male, water, enemy, virtue, husband, moral merit, semen virile, mouse or rat, male of any animal, strong or potent man, just or virtuous act, zodiacal sign Taurus, particular form of a temple, boar [male of various animals], piece of ground suitable for the foundation of a house, Justice or Virtue personified as a bull or as ziva's bull, chief of a class or anything the most excellent or preeminent or best of its kind
➠ 2|9|60|1 ⇢ अनड्वान् (अनडुह्) (पुं)
➠ 2|9|60|1 ⇢ सौरभेयः (सौरभेय) (पुं) ⇒ bull, son of surabhi, herd of cattle, belonging or relating to surabhi
➠ 2|9|60|1 ⇢ गौः (गो) (पुं)
Related word(s): 
अवयव_अवयवीसंबन्धः ➡ वृषभस्कन्धदेशः
परा_अपरासंबन्धः ➡ साण्डवृषभः
जातिः ➡ स्तनपायी
पति_पत्नीसंबन्धः ➡ गौः
जन्य_जनकसंबन्धः ➡ सद्योजातवृषभवत्सः
    

शब्दकल्पद्रुमः

Sanskrit

 वृषभः,  पुं,
   (वृष सेचने । वृष + “ऋषिवृषिभ्यांकित् ।” उणा० ३ । १२३ । इति अभच् । स चकित् ।) वृषः । (यथा,  मनौ । ९ । ५० ।“यदन्यगोषु वृषभो वत्सानां जनयेच्छतम् ॥
”)श्रेष्ठः । (यथा,  महाभारते । ३ । ३३ । ८७ ।“सृञ्जयैः सह कैकेयैर्व्वृष्णीनां वृषभेण च ॥
”)वैदर्भीरीतिभेदः । इति मेदिनी ॥
 आदिजिनः ।इति हेमचन्द्रः ॥
 कर्णरन्ध्रम् । ऋषभनामौष-धम् । इत्युणादिकोषः ॥
 * ॥
 (चतुर्व्विधपुरु-षान्तर्गतपुरुषविशेषः । यथा,  --“शशके पद्मिनी तुष्टा चित्रिणी रमते मृगम् ।वृषभे शङ्खिनी तुष्टा हस्तिनी रमते हयम् ॥
”इति रतिमञ्जरी ॥
)गोशब्दे अलिखनात् प्रसङ्गादत्र आतिदेशिक-गोहत्या लिख्यते ।“गामाहारं प्रकुर्व्वन्तं पिबन्तं यो निवारयेत् ।याति गोविप्रयोर्मध्ये गोहत्याञ्च लभेत्तु सः ॥
दण्डैर्गास्ताडयन्मूढो यो विप्रो वृषवाहनः ।दिने दिने गवां हत्यां लभते नात्र संशयः ॥
ददाति गोभ्य उच्छिष्टं भोजयेद्वृषवाहकम् ।भोजयेद्वृषवाहान्नं स गोहत्यां लभेद्ध्रुवम् ॥
वृषलीपतिं याजयेद्यो भुङ्क्तेऽन्नं तस्य यो नरः ।गोहत्याशतकं सोऽपि लभते नात्र संशयः ॥
पादं ददाति वह्नौ यो गाञ्च पादेन ताडयेत् ।गृहं विशेदधौताङ्घ्रिः स्नात्वा गोवधमालभेत् ॥
यो भुङ्क्तेऽस्निग्धपादेन शेते स्निग्धाङ्ध्रिरेव च ।सूर्य्योदये च द्बिर्भाजी स गोहत्यां लभेत् ध्रुवम् ॥
अवीरान्नञ्च यो भुङ्क्ते योनिजीवी च ब्राह्मणः ।यस्त्रिसन्ध्याविहीनश्च स गोहत्यां लभेद्ध्रुवम् ॥
पितॄंश्च पर्व्वकाले च तिथिकाले च देवताः ।न सेवतेऽतिथिं यो हि स गोहत्यां लभेद्ध्रुवम् ॥
स्वभर्त्तरि च कृष्णे वा भेदबुद्धिं करोति या ॥
कटूक्त्या ताडयेत् कान्तं सा गोहत्यां लभेत्ध्रुवम् ।गोमार्गं खननं कृत्वा ददाति शस्यमेव च ।तडागे वा तदूर्द्ध्वे वा स गोहत्यां लभेद् ध्रुवम् ॥
प्रायश्चित्तं गोवधस्य यः करोति व्यतिक्रमम् ।अर्थलोभादथाज्ञानात् स गोहत्यां लभेत् ध्रुवम् ॥
राजके दैवके यत्नाद्गोस्वामी गां न पालयेत् ।दुःखं ददाति यो भूढो गोहत्यां लभते ध्रुवम् ॥
प्राणिनं लङ्घयेद् यो हि देवार्च्चामनलं जलम् ।नैवेद्यं पुष्पमन्नञ्च स गोहत्यां लभेद्ध्रुवम् ॥
शश्वन्नास्तीति यो वादी मिथ्यावादी प्रतारकः ।देवद्वेषी गुरुद्वेषी स गोहत्यां लभेद्ध्रुवम् ॥
देवताप्रतिमां दृष्ट्वा गुरुं वा ब्राह्मणं सति ! ।न सम्भ्रमान्नमेद्यो हि स गोहत्यां लभेत् ध्रुवम् ॥
न ददात्याशिषं कोपात् प्रणताय च यो द्विजः ।विद्यार्थिने च विद्याञ्च स गोहत्यां लभेत् ध्रुवम् ॥
गोहत्या ब्रह्महत्या च कथिता चातिदेशिकी ।यथा श्रुतं सूर्य्यवक्त्रात् किं भूयः श्रोतुमिच्छसि ॥
”इति ब्रह्मवैवर्त्ते प्रकृतिखण्डे २७ अध्यायः ॥

वाचस्पत्यम्

Sanskrit

 वृषभ पु०
  वृष--अभच् किच्च । १ वृषे २ श्रेष्ठे ३ वैदर्भीरीतिभेदेमेदि० । ४ जिनभेदे हेमच० । ५ कर्णच्छिद्रे ६ ऋषभनामौषधेच उणादि० ।

Capeller

German

 वृषभ॑ männlich,  stark,  tüchtig
 m.
  Stier, 
größter,  bester unter (Gen.  o. —°).

Grassman

German

 vṛṣabhá,  a. m.,  fast in allen Schattirungen dem verwandten vṛ́ṣan zur Seite gehend,  nur dass der substantivische Begriff „Stier,  Bull“ häufiger und entschiedener hervortritt und als der eigentliche Mittelpunkt des Begriffes sich geltend macht. Auch wo es von Göttern gebraucht wird,  sind sie mit Stieren verglichen,  indem bald die Besamung oder Befruchtung,  bald das Gebrüll den Vergleichungs. punkt liefert. 1〉 m.,  Stier,  Bull,  auch b〉 in bildlichem Sinne
 2〉 Gatte,  Beischläfer
 3〉 von Indra
 4〉 von Agni
 5〉 von andern Göttern
 6〉 Bull,  Besamer mit Gen.,  auch 7〉 bildlich Befruchter [G.],  oder 8〉 Gebieter,  Beherrscher [G.]
 9〉 a.,  männlich,  besamend vom Rinde und dem Gatten
 10〉 mannhaft,  kräftig,  stark von Personen oder Rossen
 11〉 kräftig,  stark von Dingen. — Adjektiven (zu 1—8) vṛ́ṣan,  retodhā́,  sahásraretas,  surétas,  retín,  sahásraśṛṅga,  tridhā́tuśṛṅga,  tigmáśṛṅga,  śṛ́ṅge śíśāna
 — tuvigrī́va,  kakúdmat,  gārṣṭeyá,  priyósriya,  sū́bharva,  yuktá,  babhrú,  usríya,  viśvárūpa
 — túmra,  tuvíṣmat,  śuṣmín,  satyáśuṣma,  prátvakṣas,  bhīmá,  avakrakṣín,  anānudá,  anādhṛṣyá,  áṣāḍha,  svarā́j
 — kánikradat,  róruvat u. s. w.
-a (-ā {665, 22}. _{665, 38}) 3〉 indra {207, 6}
 {280, 5}
 {485, 11}
 {641, 4}
 {864, 5}
 {938, 7}
 {165, 7}
 {171, 5}
 {264, 3}. _{264, 21}
 {269, 3}
 {485, 21}
 {641, 11}
 {665, 22}. _{665, 38}. — 4〉 agne {200, 2}
 {249, 3}. _{249, 6}
 {669, 14}
 {194, 11}. — 5〉 rudra {224, 4}. _{224, 7}. _{224, 15}
 soma {798, 38}. — 8〉 kṣitīnā́m {177, 3}
 {473, 4}
 carṣaṇīnā́m {240, 5}
 {705, 18}
 {1006, 3}.
-ás 1〉 {116, 18}
 {181, 6} (niḥṣā́ṭ)
 {289, 17} (yūthé ní dadhāti rétas)
 {487, 4} (-ás va zu lesen für -éva)
 {535, 1}
 {669, 13}
 {822, 9} (yūthé niṣṭhā́s)
 {830, 5}
 {901, 3}
 {912, 15}
 {928, 6}
 {929, 1}
 bildlich kṛṣṇás {79, 2}
 trídhā baddhás {354, 3}. — 3〉 índras {33, 10}
 {203, 12}
 {212, 4}
 {270, 5}
 {284, 1} = {281, 1} = {488, 5} (marútvān)
 {384, 11}
 {386, 6}
 {394, 4}
 {565, 1}
 {54, 2}
 {264, 9}
 {265, 18}
 {282, 1} (kanī́nas)
 {463, 1}
 {488, 21}
 {673, 7}
 {702, 7}. _{702, 20}
 {705, 2}
 {820, 2}
 {854, 2}
 {937, 2}. — 4〉 agnís {128, 3}
 {299, 10}
 {301, 3}
 {834, 1}
 {31, 5}
 {249, 4}
 {355, 8}
 {356, 12}
 {382, 4}
 {397, 13}(?)
 {834, 2}. — 5〉 bṛ́haspátis {190, 8}
 {514, 1}
 {918, 10}
 bráhmaṇas pátis {214, 11}
 (rudrás) {224, 6}
 (váruṇas) {272, 5} (pū́rvas 〰 jiā́yān)
 {552, 3}
 dyaús {412, 6}
 (parjányas) {437, 1}
 {617, 1}
 sómas {782, 7}
 {788, 5}
 {797, 9}
 {808, 7}
 (Mond) {571, 7}
 (sárasvān?) {611, 3}. — 6〉 śáśvatīnām {290, 3}
 {617, 6}. — 7〉 matīnā́m {458, 2}. — 8〉 pṛthivyā́s {485, 21}
 stíyānām {485, 21}
 {521, 2}
 jánānām {177, 1}
 satā́m {192, 3}
 divás rájasas pṛthivyā́s {1026, 3}. — 9〉 dhenús {831, 7}. — 11〉 ráthas {54, 3}
 drapsás {482, 3}
 vájras {784, 7}
 śúṣmas {460, 9}.
-ám 1〉 {853, 2} (pacāni)
 {854, 9}
 {621, 2}
 bildlich {160, 3}. — 3〉 índram {281, 5} = {460, 11} (marútvantam)
 {313, 8}
 {314, 10}
 (gṛṣṭís sasūva) {274, 1}
 {320, 5}
 {670, 2}
 [Page1350] {681, 13}
 {702, 1}
 {705, 6}
 {870, 3}
 {874, 10}
 {928, 5}. — 4〉 {238, 3}. — 5〉 bṛ́haspátim {190, 1}
 (sómam) {792, 5}
 {820, 11}. — 8〉 śáṇḍikānām {221, 8}
 carṣaṇīnáam {296, 6}
 carṣaṇīnā́m {442, 8}
 {459, 1}
 {705, 4}
 kṛṣṭīnáam {542, 5}. — 9〉 pátim {9, 4} (bildlich). — 10〉 dáśadyum {33, 14}
 {467, 4}.
-éṇa (-éṇā {33, 13}) 1〉 bildlich tigména 〰 {33, 13} (vájreṇa). — 3〉 {925, 11}. — 11〉 bhānúnā {207, 4}.
-ā́ya 2〉 {836, 10} (úpa barbṛhi 〰 bāhúm). — 3〉 índrāya {312, 20}
 {51, 15}
 {103, 6}
 {207, 4}. _{207, 5}
 {485, 20}. — 4〉 agnáye {366, 1}
 {355, 12}. — 5〉 (rudrā́ya) {224, 8}. — 8〉 kṣitīnā́m {614, 1}
 kṣitīnáam {1013, 1}.
-ásya (-ásyā {595, 4}) 1〉 rávas {94, 10}
 rétasi {731, 4}
 bildlich gṛhám {866, 11}
 yúñjam {928, 9}. — 3〉 mūrā́s (hárayas) {277, 6}
 vīríāṇi {280, 1}
 váyas {869, 3}. — 4〉 tṛtī́yam (vápus) {141, 2}
 nīḍé {297, 11}. _{297, 12}
 ráveṇa {595, 4}
 mahitvám {59, 6}
 {166, 1}. — 9〉 dhenós {272, 7}. — 11〉 sómasya {207, 6} (tṛpṇuhi).
-ā [V. du.] 8〉 pṛthivyā́s {490, 6} (parjanyavātā).
-ā́ [du.] 1〉 pretā́rā dhenós {337, 5}. — 5〉 mitrā́váruṇā {417, 3}
 parjányāvā́tā {891, 9}
 (índrāsómā?) {853, 3}.
-ā́sas 7〉 tráyas 〰 tisṛṇā́m dhiṣáṇānām {423, 2}. — 10〉 átyās {177, 2}. — 11〉 ádrayas {207, 5}.
-ā́s 1b〉 {920, 3} (Presssteine).
-ā́ṇi 11〉 ā́yudhā {207, 6}.
-ā́ṇaam 5〉 jyéṣṭham 〰 {1022, 1} (índram).

 vṛṣabhá:
-ás 3〉 {487, 4},  wo aber der Text vṛṣabhéva (Pad. vṛsabhā́-iva) hat
 4〉 {140, 10}
 {831, 7}
-ám 10〉 {33, 15}
*-ā́n 1〉 {854, 3}.

Burnouf

French

 वृषभ वृषभ m.
  (sfx. भ) taureau.
		 Orifice de
l'oreille
		 oreille de l'éléphant.
		 Sorte de drogue. -- F.
[ई] veuve.
		 Carpopogon pruriens,  bot.
		 Cf.  ऋषभ।
वृषभगति m.
  Śiva.
वृषभध्वज m.
  Śiva.

Stchoupak

French

 वृषभ-
 m.
  mâle,  taureau 
 puissant personnage,  chef,  le meilleur
des (ord. ifc.) 
 n.
  de divers dieux,  etc. 
 d'une montagne 
 -त्व- nt. nature
de taureau.
°केतु- °ध्वज- m.
  = वृष-केतन-।
°गति- m.
  Arjuna.
°यान- m.
  char à bœufs.
°षोडश- f.
  pl.
  15 vaches et un taureau.
°स्कन्ध- a. = वृष°.
वृषभाक्ष- -ई- a. aux yeux bovins
वृषभाङ्क- m.
  Śiva.
वृषभैक-सहस्रा- f.
  pl.
  1.000 vaches et un taureau.

No entries for this word is found.

What is this? (Hidden Dictionary)

To avoid the clutter in the app, the unwanted dictionaries can be hidden to have clear view while browsing. This section shows entries from those hidden dictionaries if any.

How to hide/unhide dictionary?

Every dictionary entry will have top right corner menu . From there, you can hide or unhide dictionary. You must login to use this feature. So, KST can remember your preferences of hidden dictionaries.